Xu hướng hội tụ đang ngày càng đậm nét trong sự phát triển của báo chí hiện đại, thể hiện ở sự đa dạng và kết hợp chặt chẽ hơn giữa báo chí truyền thống với các loại hình báo chí mới, thông qua nền tảng công nghệ thông tin hiện đại và các thiết bị thông minh; cũng như sự đòi hỏi những kỹ năng tổng hợp mới và phẩm chất thích ứng của nhà báo…nhằm hội tụ mục đích cuối cùng là phục vụ tốt và hiệu quả hơn công chúng …!
Ảnh minh họa.
Từ xu hướng hội tụ truyền thông đa phương tiện …
Hiện nay, báo chí đang có xu hướng sự hội tụ “4 trong 1”, là: Kênh (channels), hội thoại (conversation), nội dung (content) và thương mại (commerce). Sự phát triển của báo chí ngày càng gắn với sự bùng nổ công nghệ - thông tin và xu hướng thiết bị di động trong sinh hoạt ngày càng trở thành một phương tiện truyền thông phổ biến và ưu việt.
Các tiến bộ công nghệ và phương tiện truyền thông ảnh hưởng mạnh mẽ đến xu hướng báo chí hội tụ đa phương tiện, đa nền tảng và kỹ năng tác nghiệp của nhà báo. Cả công chúng và người trong nghề báo cũng ngày càng choáng ngợp và lúng túng trước một rừng thuật ngữ mới đậm mùi công nghệ thời thượng gắn với báo chí hiện đại , như: như multimedia, social media, tòa soạn hội tụ; native apps (ứng dụng cài đặt trên máy di động) và HTML5; Multimedia, Multi-platform (Đa nền tảng); Mobile Media, Mobile Journalism (Báo chí di động); Social Media, Social Journalism (Báo chí xã hội); Data Journalism (Báo chí dữ liệu); Innovative Journalism (Báo chí sáng tạo); Global collaborative journalism (Hợp tác toàn cầu); Digital mega-stories (Siêu tác phẩm báo chí); “Wearables” (Các thiết bị đeo trên người); Artificial Intelligence (Trí tuệ nhân tạo) và gắn với nó là “Chat Bots” (những chương trình máy tính được cài đặt sử dụng trí thông minh nhân tạo để giao tiếp với con người); hoặc “báo chí người máy” (sử dụng phần mềm sản xuất tin và thuật toán báo chí); tin tức dưới dạng video và mạng lưới độc giả...
Công nghệ đã làm lu mờ ranh giới giữa các loại hình báo chí và tạo ra hội tụ tất cả các phương tiện biểu đạt (lời nói, âm nhạc, tiếng động, hình ảnh, màu sắc, bố cục, giao diện trang báo…). Một cơ quan báo hiện đại sẽ có xu hướng cấu trúc lại theo mô hình “tòa soạn hội tụ” truyền thông đa phương tiện (không gian nơi làm việc, thiết kế lại quy trình quản lý, trao đổi, xử lý thông tin và quản lý chất lượng tập trung, áp dụng chung một kế hoạch thống nhất, đảm bảo nguồn cung cấp ổn định thông tin độc quyền về những vấn đề đang được công chúng quan tâm nhất đảm bảo nhất quán thông tin trên mọi loại hình và kênh thông tin của các phương tiện truyền thông,. ) để trở thành một guồng máy sản xuất, phân phối thông tin dưới nhiều chất liệu và sản phẩm báo chí ngày càng đa dạng (văn tự, phi văn tự, ảnh tĩnh và ảnh động, audio, video…) nhằm đáp ứng nhanh nhất, đầy đủ nhất, chất lượng nhất và hấp dẫn mọi nhu cầu, sở thích và khẩu vị đa dạng của từng nhóm công chúng.
Tính cạnh tranh báo chí cũng tăng lên. Không chỉ báo chí truyền thống chuyển sang sản xuất tin tức theo định dạng mới, mà còn rất nhiều công ty mới, dịch vụ mới như MSN hay Yahoo và nhiều trang tin độc lập cũng tham gia. Sự xuất hiện của các nền tảng tự xuất bản như Geocities of old hay Wordpress blog ngày nay đã làm giảm bớt những rào cản và giảm tối đa chi phí xuất bản. Trong bối cảnh đó, sựhình thành các tập đoàn truyền thông, sự xuất hiện các cơ quan báo chí đa loại hình đã trở thành xu hướng không thể đảo ngược. Cơ cấu sản phẩm và loại hình báo chí thay đổi nhanh: Một mặt, báo giấy, tạp chí in ngày càng nhỏ, gọn, mỏng và ngắn hơn; nhưng phải khái quát, ý sâu, câu ngắn, dùng từ chặt, chuẩn mực văn chương và mang đậm dấu ấn văn phong cá nhân. Mặt khác, báo điện tử lên ngôi, mở rộng phạm vi phục vụ cho nhiều đối tượng và quốc gia và ngày càng đa dạng, với các siêu tác phẩm ứng dụng công nghệ thực tại ảo và thực tại tăng cường, giúp người đọc cảm nhận được sự kiện một cách thật nhất cả về âm thanh, hình ảnh, ngôn ngữ và cảm xúc nhân vật…
Những sản phẩm báo chí ngày càng đa dạng và ngày càng phổ biến hơn những gói tin tức đa phương tiện (multimedia news package) được thiết kế với theo chủ đề chung, nội dung phong phú, cách thể hiện hấp dẫn, cách kết hợp sáng tạo và công phu về thông tin văn bản, thông tin đồ họa (Infographic), tin theo dòng sự kiện (tin Timeline), những câu hỏi trắc nghiệm và giao diện có tính tương tác cao; Chúng vừa cung cấp thông tin nhiều cửa một cách linh hoạt, vừa mang tính minh họa và bổ sung cho nhau, vừa có tính độc lập tương đối, như một tác phẩm báo chí hoàn thiện.
Xu hướng hội tụ và đa nền tảng, di động đòi hỏi các báo chí phải có phiên bảnthiết kế chuyển đổi linh hoạt (responsive design)qua chữ viết, hình ảnh, video và băng ghi âm đi kèm…cho cả báo in, báo hình, website, máy tính bảng và điện thoại di động, cũng như các thiết bị đeo trên người (wearables) như vòng đeo tay hoặc kính. Mức độ “đa nền tảng” cũng ngày càng trở nên cao cấp hơn chứ không chỉ đơn giản là việc sử dụng cùng một mật khẩu để truy cập. Nhờ tính năng cá nhân hóa và địa phương hóa, hệ thống có thể “hiểu” nhu cầu người dùng để giới thiệu loại nội dung phù hợp trên mọi nền tảng. Các báo ngày càng gắn kết với mạng xã hội cả về thu nhận, thẩm định và truyền bá thông tin; bán quảng cáo và branded content;
Các tính năng live của mạng xã hội khiến các báo có thêm sự lựa chọn tường thuật trực tiếp khi đưa tin và nâng cao chất lượng thông tin. Việc post bài không chỉ cần nhanh, mà còn cần chọn giờ vàng để nhiều người đọc và cảm nhận tốt nhất; các trang báo điện tử sẽ ngày càng mang khẩu vị trang mạng xã hội, nơi người đọc có account riêng và sẵn sàng share tin tức, cập nhật tin tức cho họ. Việc của các báo là biên tập và nhấn approve.
Mạng xã hội là công cụ đắc lực giúp báo điện tử đánh giá sự thành công thông qua Pageview (số lượt xem) của mỗi tin bài và cả số lần “like,” các bình luận luận hay số lần được chia sẻ. Sự tương tác của người xem (engagement) đang trở thành tiêu chí đánh giá chất lượng của bài viết. Một bài viết thành công hơn khi được độc giả chia sẻ với bạn bè họ và tiếp tục được lan truyền rộng hơn…Tuy nhiên, tiêu chí đánh giá giá trị của thông tin báo chí không phải là sự phổ biến của chúng trên toàn cầu, mà là sự chính xác, khách quan và kịp thời, được công chúng tin tưởng.
Báo điện tử ngày càng cần phải trang bị những ứng dụng để tự động cho phép chủ động để quảng bá nội dung và cập nhật những bài báo của mình lên các mạng xã hội; để thu thập những thông tin gắn bó, gần gũi với cuộc sống hàng ngày, với địa phương của công chúng. Công chúng sẽ phải trả tiền để có thể đọc được những nội dung tin cần thiết trên báo mạng điện tử và đây là một phần nguồn thu mới của nhiều cơ quan báo mạng điện tử, bù lại doanh số và lợi nhuận của báo in đang ngày càng đi xuống…Tuy vậy, sự kết hợp các nền tảng mạng xã hội lớn hỗ trợ video trực tiếp cũng đặt ra những bài toán và rủi ro mới cho các tòa soạn về hoạt động kiểm soát thông tin, đồng thời đòi hỏi khả năng hỗ trợ live của hệ thống quản trị nội dung (CMS - Content Management System) có thể vượt quá năng lực hạ tầng công nghệ của nhiều tòa soạn.
…Đến yêu cầu“nhà báo hội tụ”
Ảnh minh họa.
Những xu hướng hội tụ công nghệ và sản phẩm báo chí truyền thông hiện đại trong các “tòa soạn hội tụ” (nơi hệ thống máy tính liên kết và tổ chức quản lý thông tin tập trung, thống nhất từ Tổng biên tập đến các các bộ phận, khâu sản xuất nhiều kênh thông tin cùng lúc như truyền hình internet, báo điện tử, báo giấy, các thông tin mạng trên điện thoại, ipad…) ngày càng cần các “nhà báo hội tụ”. Đó là những người đa năng và đa nhiệm, chuyên nghiệp ở tất cả các khâu trong quá trình thực hiện một tác phẩm báo chí, vừa là nhà báo viết, vừa là nhà báo ảnh, biết dựng video, làm infographic, biết sử dụng các thiết bị kỹ thuật đa phương tiện; có phông kiến thức văn hóa - xã hội vững chắc, nắm vững các kỹ năng sử dụng ngôn từ, hình ảnh, title vừa theo chuẩn mực quy định, vừa có phong cách sáng tạo cá nhân đậm nét; liên tục trau dồi, tích luỹ kiến thức chuyên sâu và có thể thực hiện tác nghiệp thành thạo trên nhiều công đoạn với tính độc lập rất cao để hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao; năng nổ và có ảnh hưởng xã hội ngày càng sâu, rộng.
Nhà báo trong kỷ nguyên số cần phải biết sử dụng và khai thác triệt để truyền thông xã hội phục vụ cho hoạt động của mình; biết thu hút sự hợp tác và cùng tham gia của công chúng, vừa là chủ thể, lại vừa là khách thể tiếp nhận, xử lý thông tin từ phía công chúng qua các trang mạng xã hội; Nhạy bén và thành thạo kỹ năng kỹ năng phát hiện vấn đề, kỹ năng thu thập, khai thác, xử lý, kiểm chứng thông tin, giao tiếp tốt với nguồn tin, đồng nghiệp, với cấp trên và với công chúng. Phóng viên không chỉ thuần túy đưa tin tức, mà còn bình luận, phân tích, dự báo và đề xuất giải pháp, thể hiện cả quan điểm riêng và cung cấp cơ sở giúp bạn đọc có góc nhìn đa chiều hơn về vấn đề mà mình thông tin. Tính chuyên nghiệp của đội ngũ nhà báo là hạt nhân để xây dựng nên tính chuyên nghiệp của báo chí hiện đại. Bởi vậy, hiểu về nguyên tắc hội tụ truyền thông đa phương tiện, về sự thay đổi và phối hợp chặt chẽ trong quy trình, tổ chức nội dung tác phẩm, tạo liên kết và hiệu ứng lan tỏa thông tin, chủ động ứng phó với rủi ro truyền thông… ngày càng phải trở thành phẩm chất và yêu cầu chung của cả tập thể lãnh đạo, BTV và PV một tòa soạn hội tụ thời báo chí của cách mạng công nghiệp 4.0.
Đặc biệt, nhà báo cần thành thạo một ngoại ngữ thông dụng, nhất là tiếng Anh; có nhận thức đầy đủ, sâu sắc và tuân thủ nghiêm túc các chuẩn mực về đạo đức nói chung, đạo đức nghề báo nói riêng; cũng như trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân của mình; dũng cảm tuyên truyền cổ vũ và bảo vệ cái tốt, cái đẹp, phản bác và diệt trừ cái xấu, cái ác; suy nghĩ và hành động trước hết vì lợi ích chung, góp phần làm cho quan hệ giữa người với người trong xã hội ngày càng tốt đẹp, nhân văn hơn.
Cùng với sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ và sự thay đổi trong xu hướng tiếp nhận thông tin của công chúng, báo chí truyền thông hiện đại sẽ ngày càng đối diện với thách thức về sự khẳng định tính bền vững trong giá trị của thông điệp và tin tức. Các tòa soạn và cơ sở đào tạo cần coi trọng việc thường xuyên cập nhật kiến thức, đổi mới nội dung chương trình, tăng cường đào tạo kỹ năng cho các phóng viên và biên tập viên về viết tin, chụp ảnh, quay video và biên tập cơ trên điện thoại di động, sử dụng những ứng dụng truyền thông mới (new media) để tường thuật trực tiếp, truyền phát video trực tiếp (live streaming) cho tòa soạn hoặc lên thẳng website; tổ chức các cuộc tọa đàm, gặp gỡ, trao đổi giữa giới báo chí, các cơ quan quản lý báo chí và công chúng, cũng như phát triển các quan hệ toàn diện hơn giữa các cơ quan báo chí với các cơ sở đào tạo báo chí để nắm bắt kịp thời với xu thế báo chí hiện đại, tăng cường kỹ năng chuyên nghiệp và năng lực công tác kiểm chứng thông tin để nâng cao chất lượng các tác phẩm báo chí và để báo chí chính thống mãi luôn là nguồn thông tin tin cậy với công chúng…!
Ths.Minh Trí
Nguồn Doanh nghiệp và Hội nhập