Việc nâng cấp AANZFTA được kỳ vọng tăng cường khả năng tiếp cận thị trường, tích hợp MSMEs vào chuỗi giá trị toàn cầu, kích thích áp dụng thương mại điện tử.
Philippines vừa chính thức phê chuẩn Nghị định thư thứ hai sửa đổi Hiệp định Thương mại tự do ASEAN - Australia - New Zealand (AANZFTA), trở thành quốc gia thứ 7 (cùng với Australia, Brunei Darussalam, Indonesia, Malaysia, New Zealand và Singapore) phê chuẩn Nghị định thư này, nhằm tăng cường cơ hội cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME).
Ảnh minh họa
Việc nâng cấp FTA này được kỳ vọng sẽ tăng cường khả năng tiếp cận thị trường, tích hợp MSMEs vào chuỗi giá trị toàn cầu và kích thích áp dụng thương mại điện tử. Nghị định thư sửa đổi nhằm mục đích hiện đại hóa và điều chỉnh AANZFTA ban đầu, có hiệu lực từ tháng 1/2010, đảm bảo tính phù hợp của FTA trong bối cảnh động lực toàn cầu đang phát triển.
Đáng chú ý, những cải tiến bao gồm 13 chương về nhiều nội dung quan trọng như quy tắc xuất xứ, thủ tục hải quan, đầu tư, cạnh tranh, bảo vệ người tiêu dùng và thương mại điện tử. Ngoài ra, ba chương mới về mua sắm chính phủ, MSMEs, thương mại và phát triển bền vững cũng được đưa ra trong Nghị định thư thứ hai.
Thỏa thuận sửa đổi cũng nhấn mạnh việc tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng, thúc đẩy công nghệ kỹ thuật số, tăng cường hợp tác về thương mại và phát triển bền vững, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho dòng hàng hóa thiết yếu, đặc biệt là trong thời kỳ khủng hoảng.
AANZFTA có hiệu lực từ năm 2010 và vẫn là một trong những hiệp định thương mại tự do hàng đầu trong ASEAN. Năm 2014, Nghị định thư thứ nhất của AANZFTA đã đưa ra một số sửa đổi liên quan đến hàng hóa. Sau khi hoàn thành Đánh giá chung về Nghị định thư thứ nhất vào năm 2017, nhiều khuyến nghị khác nhau đã được đưa ra vào năm 2018, thúc đẩy các cuộc thảo luận về việc nâng cấp FTA. Các cuộc đàm phán về việc nâng cấp FTA bắt đầu vào năm 2020 và hoàn thành vào tháng 11/2022.
Nghị định thư thứ hai dự kiến sẽ có hiệu lực 60 ngày sau khi Australia, New Zealand và ít nhất bốn quốc gia Thành viên ASEAN gửi văn bản phê chuẩn tới Ban Thư ký ASEAN. Tuy nhiên, quá trình này dự kiến sẽ không kết thúc sớm nhất là vào cuối năm 2024.
Yếu tố mới trong Nghị định thư nâng cấp
Nghị định thư thứ hai của AANZFTA bao gồm các sửa đổi ở 13 trong số 18 chương, lấy cảm hứng đáng kể từ Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).
Ngoài những sửa đổi liên quan đến đầu tư, những thay đổi đáng chú ý trong Nghị định thư thứ hai bao gồm: Thực hiện các quy định mới nhằm hạn chế việc sử dụng các hàng rào phi thuế quan trong thương mại, đồng thời tăng cường tính minh bạch trong việc áp dụng chúng;
Bao gồm các điều khoản hỗ trợ lưu thông hàng hóa thiết yếu trong thời kỳ khủng hoảng;
Tăng cường các quy định về quy tắc xuất xứ nhằm đơn giản hóa quy trình để có thêm nhiều hàng hóa đủ điều kiện được hưởng ưu đãi thuế quan;
Cải thiện các quy định quản lý thương mại dịch vụ nhằm nâng cao tính minh bạch và chắc chắn cho các nhà cung cấp dịch vụ xuyên biên giới;
Điều chỉnh Chương Thương mại Điện tử với các quy định về dữ liệu của RCEP, với việc bổ sung điều khoản giải quyết tranh chấp cho các quy định này sau giai đoạn chuyển tiếp;
Đưa vào Chương Thương mại và Phát triển bền vững mới nhằm thúc đẩy sự hợp tác giữa các Bên về các vấn đề bền vững;
Sửa đổi điều khoản ngoại lệ về an ninh để phản ánh những điều khoản trong các hiệp định như Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương, mang lại sự tôn trọng rõ ràng hơn cho các chính phủ đang tìm cách thực hiện các biện pháp vì lý do an ninh thiết yếu so với ngoại lệ theo kiểu WTO trước đây trong AANZFTA.
Những thay đổi liên quan đến đầu tư
Chương Đầu tư trong Nghị định thư thứ hai đã trải qua những sửa đổi đáng kể như một phần của quá trình nâng cấp, đưa ra một số thay đổi quan trọng liên quan đến các nhà đầu tư. Bao gồm: Đưa ra nghĩa vụ đối xử Tối huệ quốc (MFN), bắt buộc các Bên phải dành cho các nhà đầu tư AANZFTA sự đối xử không kém thuận lợi hơn so với sự đối xử dành cho các nhà đầu tư từ các quốc gia khác;
Thực hiện các nghĩa vụ mới cấm áp đặt các yêu cầu về quốc tịch hoặc cư trú đối với các nhà quản lý cấp cao hoặc ban giám đốc (SMBD);
Tăng cường nghĩa vụ cấm yêu cầu thực hiện (PPR), hạn chế sử dụng các điều kiện đầu tư như hàm lượng nội địa hoặc yêu cầu xuất khẩu tối thiểu;
Bao gồm Danh mục các biện pháp không phù hợp nêu rõ các lĩnh vực mà các Bên được miễn tuân theo các quy định cụ thể của Chương Nhà đầu tư;
Miễn các chế độ sàng lọc đầu tư khỏi Giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư và nhà nước (ISDS) và cơ chế giải quyết tranh chấp giữa nhà nước với nhà nước.
Bên cạnh việc đưa ra các nghĩa vụ mới và tăng cường trong Chương Đầu tư, các Bên cũng đã thiết lập một chương trình làm việc mới để đánh giá lại cơ chế Giải quyết Tranh chấp Nhà nước - Nhà đầu tư (ISDS) của AANZFTA. Cơ chế ISDS hiện tại trong AANZFTA tương đối hạn chế trong việc áp dụng, chỉ bao gồm một nhóm nghĩa vụ cụ thể được nêu trong Chương Đầu tư và hiện không bao gồm các cơ chế sàng lọc đầu tư sau nâng cấp.
Trong quá trình đàm phán nâng cấp, New Zealand đã tìm cách loại bỏ hoàn toàn ISDS khỏi AANZFTA, mặc dù đề xuất này không thành hiện thực. Thay vào đó, các Bên đã cam kết họp lại sau 18 tháng kể từ khi Nghị định thư thứ hai có hiệu lực để cân nhắc các điều khoản ISDS của AANZFTA, với việc xem xét sẽ được kết thúc trong vòng 12 tháng kể từ khi bắt đầu.
Ngoài ra, các Bên đã tạm thời đình chỉ việc áp dụng nghĩa vụ không phân biệt đối xử quốc gia của Chương Đầu tư trong 30 tháng kể từ khi bắt đầu Nghị định thư thứ hai.
Tác động dự kiến đối với Nghị định thư thứ hai
Chương Đầu tư của AANZFTA đưa ra cả những cải tiến trong việc bảo vệ nhà đầu tư và đưa ra những ngoại lệ mới có thể ảnh hưởng đến việc nộp đơn yêu cầu bồi thường sau khi Nghị định thư thứ hai có hiệu lực. Những thay đổi này nhằm mục đích đạt được sự cân bằng giữa việc bảo vệ lợi ích của nhà đầu tư và giải quyết các ưu tiên pháp lý của các quốc gia tham gia. Do đó, môi trường đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài dự kiến sẽ có những thay đổi đáng kể.
Những hướng dẫn rõ ràng hơn và giảm thiểu những bất ổn về mặt pháp lý do những thay đổi này mang lại có thể mang lại niềm tin lớn hơn cho các nhà đầu tư nước ngoài, có khả năng dẫn đến tăng đầu tư trực tiếp nước ngoài. Dòng đầu tư này có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế ở các nước.
Trong phiên họp toàn thể các nhà lãnh đạo gần đây tại Hội nghị thượng đỉnh đặc biệt ASEAN - Australia tại Melbourne vào tháng 3/2024, các nhà lãnh đạo đã bày tỏ sự tin tưởng vào khả năng thích ứng hiện nay của AANZFTA nhằm giải quyết những vấn đề phức tạp ngày càng gia tăng trong bối cảnh kinh tế, phù hợp với những nỗ lực liên khu vực nhằm củng cố khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng, tăng cường mở rộng thương mại và đầu tư, thúc đẩy tính toàn diện và phát triển bền vững.
Nghị định thư sẵn sàng mang lại lợi ích đáng kể cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME) bằng cách tạo điều kiện cho họ hội nhập vào mạng lưới thương mại toàn cầu thông qua việc tăng cường tiếp cận thị trường, tham gia nhiều hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu và khuyến khích áp dụng thương mại điện tử. Dự đoán FTA nâng cấp sẽ mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực quan trọng như nông nghiệp, an ninh lương thực, kinh tế kỹ thuật số, cơ sở hạ tầng, du lịch và chăm sóc sức khỏe, nêu bật vai trò then chốt trong việc đảm bảo một tương lai ổn định và thịnh vượng cho cả cộng đồng ASEAN.
Duy Hưng (tổng hợp) /Báo Công Thương