Căng thẳng Mỹ - Trung leo thang khi Tổng thống Donald Trump dọa áp thuế 100% và Bắc Kinh siết xuất khẩu đất hiếm, đe dọa thỏa thuận TikTok 170 triệu người dùng.
Thỏa thuận sơ bộ về việc quản lý ứng dụng video ngắn TikTok của Trung Quốc tại Mỹ đang hứng chịu áp lực mới sau những diễn biến căng thẳng thương mại giữa Bắc Kinh và Washington trong tuần qua.
Hình ảnh quốc kỳ Trung Quốc và Hoa Kỳ cùng logo biểu tượng Tik Tok. Ảnh: SCMP
Các chuyên gia có ý kiến trái chiều về khả năng thỏa thuận này được duy trì, trong bối cảnh quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới tiếp tục gặp khó khăn.
Ông Gary Ng, nhà kinh tế cấp cao khu vực châu Á - Thái Bình Dương tại Natixis, nhận định: “Trong không khí hiện nay, việc đạt được thỏa thuận đó có lẽ khá khó khăn. Tôi không chắc liệu nó có sụp đổ hay được thông qua, nhưng rủi ro lớn nhất là Mỹ có thể đóng cửa ứng dụng và chặn quyền truy cập”.
Những hoạt động gần đây từ hai phía đã làm phức tạp thêm tình hình, nổi bật là việc Bắc Kinh mở rộng kiểm soát xuất khẩu các nguyên tố đất hiếm - một biện pháp đáp trả việc Mỹ bổ sung vào danh sách đen thương mại - cùng với lời đe dọa từ Tổng thống Donald Trump về việc áp thêm 100% thuế quan lên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Những động thái này đã làm trầm trọng hóa các mối quan hệ vốn đã căng thẳng giữa hai bên.
Mặc dù thỏa thuận TikTok không được đề cập trực tiếp trong các diễn biến trên, nhưng những sự cố này cùng các điểm nóng khác trong quan hệ song phương có thể cản trở việc hoàn tất thỏa thuận.
Thêm vào đó, những rắc rối mới phát sinh vào thứ Ba, khi Trung Quốc và Mỹ bắt đầu áp dụng cấu trúc phí cảng mới đối với tàu bè của nhau, đồng thời Tổng thống Donald Trump đăng tải trên mạng xã hội cảnh báo xem xét dừng nhập khẩu dầu ăn từ Trung Quốc.
Các nhà phân tích cho rằng thỏa thuận đạt được vào ngày 15/9, với chi tiết công khai vẫn còn hạn chế, đang ở tình trạng mong manh và có thể mất nhiều thời gian hơn dự kiến để được phê chuẩn nếu căng thẳng tiếp tục gia tăng.
Theo các điều khoản đề xuất, TikTok sẽ hoạt động dưới quyền sở hữu của Mỹ, do một liên minh nhà đầu tư dẫn dắt, trong đó có nhà phát triển phần mềm Oracle của Mỹ, trong khi công ty mẹ ByteDance của Trung Quốc giữ lại 20% cổ phần.
Trong tuyên bố sau cuộc điện đàm ngày 19/9 giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đề cập đến vấn đề này, nhấn mạnh rằng nước này “tôn trọng nguyện vọng của công ty liên quan và hoan nghênh các cuộc đàm phán thương mại hiệu quả, tuân thủ quy tắc thị trường, dẫn đến giải pháp phù hợp với pháp luật Trung Quốc, đồng thời xem xét lợi ích của cả hai bên. Phía Mỹ cần tạo môi trường mở, công bằng và không phân biệt đối xử cho các nhà đầu tư Trung Quốc".
Ông Mark Natkin, giám đốc điều hành công ty tư vấn thị trường Marbridge Consulting có trụ sở tại Hồng Kông, cho rằng ngôn từ trong tuyên bố cho thấy ngay từ thời điểm đó, Bắc Kinh vẫn coi thỏa thuận là chưa hoàn tất. Ông nhận xét: “Sự leo thang căng thẳng mới nhất sẽ tạo thêm trở ngại lớn cho khả năng nhận được sự chấp thuận từ Bắc Kinh".
Nhà Trắng cũng đã đưa ra các tuyên bố xác định lập trường của mình, trong sắc lệnh hành pháp ngày 25/9, mô tả thỏa thuận là “sự thoái vốn có điều kiện”, cho phép người Mỹ tiếp tục sử dụng ứng dụng đồng thời bảo vệ dữ liệu người dùng và an ninh quốc gia.
Sắc lệnh nêu rõ thỏa thuận đề xuất sẽ đặt hoạt động của thuật toán và mã nguồn - cũng như quyết định kiểm duyệt nội dung - dưới sự kiểm soát của một liên doanh mới do các cá nhân Mỹ kiểm soát, nhưng không cung cấp thêm chi tiết.
Mỹ đã nhiều lần gia hạn thời hạn để TikTok thoái vốn hoặc bị đóng cửa, với giai đoạn ân hạn hiện nay kéo dài đến ngày 16/12. Sắc lệnh ngày 25/9 nêu rõ Bộ trưởng Tư pháp Mỹ sẽ không thực hiện bất kỳ hành động nào liên quan đến ứng dụng trong 120 ngày tiếp theo.
Những gì đang bị đe dọa là khoảng 170 triệu người dùng TikTok tại Mỹ, trong đó một số đã bày tỏ lo ngại về tác động của việc hạn chế ứng dụng đối với quyền tự do ngôn luận và vai trò của nền tảng trong việc định hình các vấn đề xã hội.
Vị thế hiện tại của Trung Quốc “khó đánh giá” vì các chi tiết cụ thể chưa được công bố, theo ông Alfredo Montufar-Helu, giám đốc điều hành công ty tư vấn GreenPoint.
Ông James Zimmerman, luật sư có trụ sở tại Bắc Kinh, cho biết: “Các điều khoản và điều kiện chính xác trong bất kỳ thỏa thuận nào đạt được về TikTok vẫn chưa được biết đến, vì vậy không chắc liệu thỏa thuận có đang gặp nguy hiểm hay không. Tuy nhiên, với tình hình quan hệ hiện nay, mọi thứ đều có thể xảy ra, và không gì là không thể bị rút lại, thay đổi hoặc điều chỉnh khác”.
Bắc Kinh và Washington đã tổ chức “các cuộc thảo luận cấp làm việc” vào thứ Hai bất chấp sự gia tăng căng thẳng gần đây, theo Bộ Thương mại Trung Quốc, với việc giao tiếp tiếp tục trong khuôn khổ được xây dựng từ các cuộc đàm phán thương mại đầu năm nay.
Ông Montufar-Helu nhận định rằng ngôn từ “mềm mỏng hơn” từ hai cường quốc sẽ giúp giảm bớt mối đe dọa đối với thỏa thuận TikTok, đồng thời cho thấy họ thực sự muốn tránh leo thang đến mức không thể quay đầu.
Ông Helu bổ sung: “Tất nhiên, thỏa thuận TikTok giờ đây mong manh hơn trước, nhưng về mặt xác suất, tôi nghĩ khả năng nó được thực hiện vẫn cao hơn. Tôi không tin nó sẽ thất bại”.
Dũng Phan (Channel News Asia)
Nhà báo và Công luận