ASEAN gồm số lượng nền kinh tế năng động, có độ mở thương mại nhất thế giới - từ thủ đô tài chính Singapore đến trung tâm chuỗi cung ứng mới nổi như Việt Nam.
Trong thập kỷ qua, vai trò của ASEAN trong thương mại toàn cầu đã tăng lên đáng kể và ổn định, với tổng thương mại giữa các thành viên ASEAN tăng 25% từ năm 2010 - 2019 và giá trị thương mại với các đối tác ngoài khối tăng 33% trong cùng thời kỳ. Khi thế giới chứng kiến Covid-19 gây áp lực to lớn lên chuỗi cung ứng toàn cầu, nó cũng bộc lộ những lỗ hổng của chuỗi cung ứng ASEAN.
Các nền kinh tế ASEAN tiếp tục bị kìm hãm bởi sự thiếu hiệu quả mang tính hệ thống như chế độ thuế phức tạp, các quy định thương mại điện tử và các quy định hải quan. Ví dụ, các yêu cầu về chứng từ hải quan rất khác nhau giữa các nước ASEAN, dẫn đến sự chậm trễ của hải quan tạo ra tắc nghẽn giao thông và tăng chi phí vận chuyển.
Những khác biệt này phần lớn là do sự chênh lệch về số hóa giữa các quốc gia thành viên. Mặc dù cả 10 thành viên đều có quyền truy cập vào một nền tảng thương mại chung được gọi là Cơ chế một cửa ASEAN (ASW), nhưng hiện chỉ có khoảng một nửa các thành viên đang vận hành cơ chế này. Các quốc gia thành viên ASEAN cũng đã hợp lực với các nước láng giềng Thái Bình Dương là Australia, Trung Quốc, New Zealand và Hàn Quốc - để ký và thực thi Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).
Chuỗi cung ứng kỹ thuật số ASEAN 2030 bắt đầu từ đâu?
Với việc Covid đang từ từ giải phóng mối liên hệ với khu vực và các hiệp định thương mại cung cấp sự đảm bảo không hoàn hảo cho thành công trong tương lai, điều đó khiến ASEAN hy vọng về một mạng lưới chuỗi cung ứng và thương mại tốt hơn, hiệu quả hơn và đồng bộ hơn ở đâu? Các nhà phân tích cho rằng, ASEAN nắm lấy và tận dụng quá trình số hóa để chuyển đổi cơ bản chuỗi cung ứng từ đầu đến cuối trong ASEAN.
Ở ASEAN có các thị trường cung ứng hậu cần khó định hướng, việc thu thập dữ liệu hàng tồn kho theo cách thủ công và việc theo dõi các tàu viễn dương ở mức thấp hoặc không có. Do đó, có thể hình dung chuỗi cung ứng số của ASEAN với các điều kiện như: Phần mềm tiên tiến để dự đoán tình trạng thiếu hàng sắp tới, Tự động đặt hàng với nhà sản xuất, Một nền tảng vận tải ASEAN trực tuyến để mua sắm lựa chọn hậu cần tốt nhất, Hàng hóa được lấy từ nhà sản xuất bằng các phương tiện phổ biến, Xe tải hỗ trợ theo dõi và theo dõi cung cấp cho tất cả các bên liên quan dữ liệu vị trí trực tiếp tại bất kỳ thời điểm nào, Việc điền thông tin trực tuyến nhanh chóng và dễ dàng các chứng từ hải quan qua biên giới, Các tài liệu giao dịch được lưu trữ trong cơ sở dữ liệu hỗ trợ blockchain để tăng cường bảo mật.
Bất kỳ dịch vụ bổ sung nào - chẳng hạn như bảo hiểm và tài trợ thương mại - được sắp xếp một cách dễ dàng tương tự nhờ số hoá, Hàng hóa đi qua hải quan mà không gặp trở ngại do chứng từ hải quan số hóa, Trong thời gian gián đoạn, hệ thống được trang bị trí tuệ nhân tạo đề xuất một tuyến đường thay thế để giảm thiểu sự chậm trễ. Việc sắp xếp dặm đầu tiên và dặm cuối mới được thực hiện tự động. Nhưng để có được các điều kiện này ngay từ bây giờ, ASEAN cần hành động về 4 chủ đề chính: Cải cách thể chế, nâng cấp cơ sở hạ tầng, tiến bộ công nghệ và áp dụng công nghệ, và tăng trưởng vốn nhân lực.
Cải cách thể chế - Ở cấp khu vực, một điểm khởi đầu tốt sẽ là các quốc gia kiên trì áp dụng ASW. Ngoài ra, ASW có thể được tích hợp với Mạng lưới logistics thông minh ASEAN (ASLN) và các quốc gia không phải là thành viên có thể được đưa vào ASW. Ở cấp độ quốc gia, các chính phủ có thể chuyển hướng một số nguồn lực được phân bổ để hỗ trợ các doanh nghiệp sau đại dịch, để số hóa các dịch vụ thương mại. Các quốc gia cũng có thể tiếp tục các nỗ lực giải quyết các vấn đề liên quan đến đại dịch - chẳng hạn như hợp lý hóa các quy trình cho các thương nhân 'rủi ro thấp' - và thậm chí mở rộng sang các danh mục sản phẩm không khẩn cấp. Những nỗ lực này cùng với các biện pháp số hóa đã được lên kế hoạch hoặc đang thực hiện, như các phần của Khuôn khổ Phục hồi toàn diện ASEAN (ACRF), có thể đi một chặng đường dài hướng tới việc đưa ASEAN trở thành một trung tâm hậu cần cao hơn.
Nâng cấp cơ sở hạ tầng - Với 9/10 quốc gia thành viên có chi phí hậu cần cao hơn - so với GDP quốc gia - so với mức trung bình toàn cầu, nâng cấp cơ sở hạ tầng chuỗi cung ứng là một bước cần thiết để đạt được mục tiêu này. Mặc dù một số dự án cơ sở hạ tầng như vậy, như cổng thông minh và cải thiện truy cập internet ở các khu vực chưa được phục vụ, đã được tiến hành, ước tính 1,26 nghìn tỷ đôla Mỹ cần được đầu tư thêm vào các dự án cơ sở hạ tầng đến năm 2025 để số hóa đầy đủ chuỗi cung ứng của ASEAN. Rút kinh nghiệm từ những thành công trong quá khứ của Indonesia, quan hệ đối tác công tư (PPP) là phương pháp mạnh mẽ để tăng chi tiêu cho cơ sở hạ tầng đang rất cần thiết.
Tiến bộ và áp dụng công nghệ - Khả năng tiếp cận công nghệ thông tin và truyền thông cập nhật rất khác nhau trên toàn ASEAN, với các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) ở mức độ chấp nhận thấp, thậm chí ở mức cơ bản của số hóa. Các chính phủ quốc gia lưu tâm đến những thiếu hụt này và có các sáng kiến khu vực tiên tiến như dự án Kết nối thương mại kỹ thuật số khu vực (RDTC).
Để tạo ra sự khác biệt có ý nghĩa, các chính sách cần thúc đẩy mở rộng đáng kể khả năng tiếp cận kỹ thuật số trên các chuỗi cung ứng, đặc biệt là ở cấp độ SME. ASEAN sẽ xem xét thiết lập các thử nghiệm để triển khai các dự án thí điểm với các “kỳ lân” công nghệ trong khu vực, bao gồm cả việc nới lỏng có chọn lọc các quy định có thể cản trở sự đổi mới công nghệ. Ngoài ra, khi khu vực ngày càng phụ thuộc hơn vào công nghệ, các quốc gia cũng nên đầu tư và hợp tác với nhau để đồng thời phát triển cơ chế an ninh mạng.
Tăng trưởng vốn con người - ASEAN có sự thiếu hụt nhân tài kỹ thuật số hàng năm là 1,08 triệu lao động. Thâm hụt nhân tài trong chuỗi cung ứng thậm chí còn sâu hơn - 13 triệu người mỗi năm và ngày càng trầm trọng hơn 14% so với cùng kỳ năm ngoái. Hai nguyên nhân chính của những khoảng cách nhân tài này dường như là mức độ đăng ký học đại học thấp và tỷ lệ sử dụng Internet tương đối thấp. Một yếu tố cộng gộp đáng kể là sự thất bại của khu vực trong việc nhận ra tiềm năng nghề nghiệp đầy đủ của dân số nữ; chỉ có khoảng 53% phụ nữ ở các quốc gia ASEAN hiện đang tham gia lực lượng lao động.
Ngoài những nỗ lực hiện có ở cấp quốc gia và cấp khu vực, các quốc gia ASEAN cũng cần tăng cường sự tham gia của phụ nữ về kinh tế và triển khai các hình thức PPP để khuyến khích các công ty làm những gì cần thiết để thúc đẩy nâng cao kỹ năng trong lực lượng lao động của họ.
Các doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ tiếp tục là trụ cột của ASEAN. Với chưa đến 10% doanh nghiệp vừa và nhỏ sử dụng các công cụ kỹ thuật số tiên tiến cho các quy trình kinh doanh cốt lõi của họ và chỉ hơn một phần ba có sự hiện diện trực tuyến dưới bất kỳ hình thức nào, các chính phủ sẽ cần tập trung vào việc tăng tốc số hóa SME để đạt được chuỗi cung ứng kỹ thuật số thực sự.
Một cách hiệu quả tiềm năng để phối hợp các sáng kiến khu vực sẽ là thông qua Tháp kiểm soát SME ASEAN, hoặc ASCT, sẽ hoạt động như một cầu nối thể chế giữa các hoạt động liên quan đến SME trên khắp các nước ASEAN. Nó có thể đo lường hiệu quả của các sáng kiến đang thực hiện, xác định các lỗ hổng chính sách và hiểu biết về các thách thức mới ảnh hưởng đến các SME khi phát sinh.
Một cách tiềm năng mạnh mẽ mà ASEAN có thể đảm bảo thành công lâu dài của các sáng kiến chuỗi cung ứng kỹ thuật số là gắn những nỗ lực này vào sự thúc đẩy ngày càng tăng của khu vực hướng tới hoạt động kinh doanh bền vững hơn với môi trường. Lấy chi phí vận hành làm đại lượng cho lượng phát thải khí nhà kính (GHG) tương đối trên toàn cầu, sự kém hiệu quả về mặt hậu cần chiếm từ 15 - 20% lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu, thông qua các hoạt động như động cơ chạy không tải, định tuyến lưu lượng xe tải không hiệu quả và vận chuyển không tải trên các vùng nước mở do sự chậm trễ.
Số hóa chuỗi cung ứng có thể nâng cao đáng kể sự hiểu biết về các tác động môi trường trong suốt chuỗi hậu cần như đánh giá vòng đời, hỗ trợ ra quyết định cho tất cả mọi người trong suốt chiều dài của chuỗi cung ứng và cung cấp mức độ chi tiết chưa từng có cho người tiêu dùng và những người có ảnh hưởng xã hội về sự thật tác động môi trường của các sản phẩm và dịch vụ trong toàn bộ nền kinh tế.
Tóm lại, các phân khúc khác nhau của nền kinh tế và xã hội có rất nhiều lợi ích từ việc số hóa kịp thời và hiệu quả các mạng lưới cung ứng của Đông Nam Á. Công việc cần thiết để biến điều này thành hiện thực sẽ mất nhiều năm - và thời gian để bắt đầu càng sớm càng tốt.
Duy Hưng
Nguồn Báo Công Thương