Sau khi khép lại Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 12 (MC12) vào ngày 17/6 vừa qua, Tổ chức Thương mại thế giới đã đón nhận luồng sinh khí mới sau 27 năm tồn tại.
Theo đó, Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) thông qua các thỏa thuận cho phép các phiên bản chung của vắc xin Covid-19, hạn chế một số trợ cấp đánh bắt cá và tiếp tục lệnh cấm 24 năm đối với thuế hàng hóa và dịch vụ trên không gian mạng. Các kết quả đạt được chứng minh rằng, WTO trên thực tế có khả năng ứng phó với các trường hợp khẩn cấp của thời đại mới và cho thấy rằng các thành viên WTO có thể cùng nhau vượt qua các đường đứt gãy về địa chính trị để giải quyết các vấn đề của cộng đồng toàn cầu và để củng cố và phục hồi.
Gói thỏa thuận đạt được cũng đánh dấu sự kết thúc của một tuần căng thẳng trong đó Ấn Độ đe dọa sẽ chặn bất kỳ thỏa thuận nào đạt được trừ khi các nước đồng ý với yêu cầu của nước này là miễn vĩnh viễn các chương trình dự trữ lương thực công của nước này khỏi các quy định của WTO về trợ cấp nông trại.
Cuộc tranh luận đó đã ngăn cản các thành viên chính thức khởi động một nỗ lực mới để cải cách chính sách thương mại nông nghiệp, mặc dù Tổng giám đốc WTO Okonjo-Iweala cho biết vẫn sẽ tiến hành các cuộc thảo luận như một phần của chương trình nghị sự nông nghiệp đã xây dựng.
Chuyên gia Wendy Cutler, một cựu Nhà đàm phán thương mại của Mỹ hiện đang làm việc tại Viện Chính sách xã hội châu Á, cho biết các thành viên WTO đã đạt được “mức tối thiểu cần thiết để duy trì thể chế tồn tại và phát huy tác dụng". Cơ quan thương mại quốc tế cũng phải vật lộn với căng thẳng gia tăng giữa hai trong số các thành viên quan trọng nhất là Trung Quốc và Mỹ. Và những người chỉ trích cho rằng WTO đã không theo kịp với sự thay đổi nhanh chóng của nền kinh tế toàn cầu trong các lĩnh vực như xây dựng các quy tắc thương mại kỹ thuật số, bảo vệ quyền của người lao động và môi trường.
Trong những kết quả chính của MC12 vừa qua, phải kể đến thỏa thuận mở rộng sản xuất vắc xin Covid-19. Quyết định về vắc xin, kéo dài gần hai năm được đưa ra, là một thắng lợi lớn đối với các nước đang phát triển, những nước phải đợi nhiều tháng hơn các nước giàu có để nhận vắc xin. Thỏa thuận sẽ cho phép các nước miễn trừ các biện pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với vắc xin mà không có sự cho phép của chủ sở hữu bằng sáng chế để thúc đẩy sản xuất thuốc trong nước.
Tuy nhiên, các công ty dược phẩm đã đấu tranh quyết liệt để loại bỏ nguồn cung cấp, điều mà họ cho là không cần thiết và sẽ làm suy yếu các động lực lợi nhuận mà các biện pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ mạnh mẽ đưa ra để phát triển các loại thuốc mới. Các nhóm vận động tiếp cận vắc xin muốn có sự miễn trừ rộng rãi hơn đã phản đối quy định được WTO phê chuẩn là quá hạn chế và yếu kém. Họ cũng thất vọng vì thỏa thuận không bao gồm các điều khoản về chẩn đoán và phương pháp trị liệu, mặc dù thỏa thuận kêu gọi các thành viên quyết định xem có nên gia hạn miễn trừ cho những mặt hàng đó trong sáu tháng hay không.
Các thành viên cũng đã ký kết một thỏa thuận nhằm hạn chế các khoản trợ cấp đánh bắt cá có hại, khác với một thỏa thuận đầy đủ hơn đã được đàm phán trong hơn 20 năm. Các thành viên WTO lần đầu tiên đã ký kết một thỏa thuận với tính bền vững về môi trường là trọng tâm của nó. Đây cũng là về sinh kế của 260 triệu người phụ thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp vào nghề cá trên biển. Thỏa thuận được công bố đưa ra các quy định để cấm trợ cấp cho hoạt động đánh bắt bất hợp pháp, không báo cáo và không được kiểm soát, trong khi hành động về trợ cấp nhiên liệu, đóng tàu và các lĩnh vực khác vẫn chưa được giải quyết.
Ấn Độ cũng đã ngăn chặn tiến độ trong các cuộc đàm phán này bằng cách yêu cầu các quốc gia đang phát triển có thời gian chuyển tiếp 25 năm để loại bỏ các khoản trợ cấp góp phần vào việc đánh bắt quá mức và quá công suất trong lĩnh vực đánh cá, thay vì con số 7 năm trong dự thảo văn bản của thỏa thuận.
Trong một lĩnh vực khác, WTO đã đồng ý tiếp tục lệnh cấm kéo dài đối với việc áp thuế hải quan đối với hàng hóa và dịch vụ giao dịch kỹ thuật số và các hình thức truyền tải thương mại điện tử khác. Lệnh cấm đó được cho là đã giúp đẩy nhanh tốc độ phát triển của Internet, nhưng một số quốc gia đang phát triển ngày càng coi đó là một nguồn thất thu.
Là một phần của thỏa thuận, các thành viên đã đồng ý tăng cường thảo luận về lệnh cấm, được đưa ra lần đầu tiên vào năm 1998, khi Internet còn tương đối non trẻ. Lệnh cấm sẽ có hiệu lực cho đến cuộc họp bộ trưởng tiếp theo hoặc cho đến ngày 31/3/2024, tùy điều kiện nào đến trước, trừ khi các thành viên quyết định gia hạn một lần nữa.
Việc cho phép lệnh cấm thuế kỹ thuật số hết hiệu lực sẽ là một sự bối rối đặc biệt đối với một cơ quan thương mại thế giới thúc đẩy giảm bớt các rào cản thương mại. Các nhóm kinh doanh đã phát động một nỗ lực vận động hành lang dữ dội để giữ nguyên lệnh cấm và Ấn Độ và Nam Phi đe dọa sẽ ngăn chặn việc gia hạn trong những tuần trước hội nghị cấp bộ trưởng.
Các thành viên cũng đã đạt được một thỏa thuận để đảm bảo Chương trình Lương thực thế giới của Liên hợp quốc có thể cung cấp các sản phẩm từ các quốc gia, bất chấp mọi lệnh cấm hoặc hạn chế xuất khẩu, sau một thời gian dài bị Ấn Độ và Nam Phi cầm cự. Thỏa thuận mới này sẽ giúp tổ chức viện trợ nhân đạo đang gặp khó khăn trong việc mua lương thực do các rào cản thương mại.
Để đáp lại những lo ngại do cuộc chiến ở Ukraine, một trong những nhà sản xuất lương thực lớn nhất thế giới, WTO đã thông qua một tuyên bố rộng rãi về vai trò quan trọng của thương mại đối với an ninh lương thực toàn cầu. Nó không cấm các nước áp đặt các hạn chế xuất khẩu đối với các sản phẩm thực phẩm nhưng không khuyến khích điều đó và nhắc lại nguyên tắc của WTO rằng bất kỳ biện pháp nào như vậy chỉ là tạm thời.
Cuối cùng, WTO đã đồng ý bắt tay vào một quá trình cải tổ tổ chức vốn đang bị bao vây bởi nhiều vấn đề trên một số mặt gây khó khăn cho việc đàm phán các thỏa thuận thương mại mới và giải quyết các tranh chấp thương mại. Các thành viên đã thông qua một quy trình kết thúc mở, không hứa hẹn sẽ khôi phục Cơ quan Phúc thẩm của WTO.
Việt Dũng
Nguồn Báo Công Thương