Sau hai tuần sôi nổi với những tác phẩm giàu sáng tạo và các cuộc trao đổi nghề nghiệp đầy nhiệt huyết, Liên hoan quốc tế Sân khấu thử nghiệm lần thứ VI-2025 sẽ khép lại vào tối nay (30-11).
Qua mỗi kỳ liên hoan, sân khấu Việt lại cho thấy những bước chuyển mình mới từ thử nghiệm, học hỏi đồng nghiệp trong và ngoài nước để mở rộng biên độ biểu đạt tác phẩm, chạm đến trái tim khán giả hôm nay.
Vở diễn “Tấm Cám” của Nhà hát Múa rối Thăng Long đưa chất liệu hát chèo vào nghệ thuật rối, tạo nên một không gian giao thoa giữa hai loại hình truyền thống
Dám kể thật khác trên sân khấu
Liên hoan quốc tế Sân khấu thử nghiệm lần thứ VI-2025 cho thấy một bức tranh sân khấu sống động, đa dạng và đầy tham vọng. Đáng mừng là sự kiện ngày càng thu hút nhiều đơn vị nghệ thuật quốc tế và trong nước tham dự. Có tới 9 đơn vị quốc tế đến từ Ba Lan, Trung Quốc (2 đơn vị), Hàn Quốc, Israel, Nhật Bản, Mông Cổ, Uzbekistan, Hà Lan góp mặt. Việc tổ chức tại 4 địa phương là Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng và Ninh Bình đã tạo điều kiện cho nhiều đơn vị trong nước tham gia tranh tài.
Suốt hai tuần qua, công chúng như được mời vào một “bữa tiệc” sân khấu với nhiều món lạ. Có tác phẩm rời khỏi khán phòng để diễn ra giữa phố phường, có vở dùng ngôn ngữ cơ thể thay lời nói, có kịch kết hợp trình chiếu video nghệ thuật (video art), kịch kết hợp tương tác trực tiếp trên nền tảng mạng xã hội...
Từ phía quốc tế, “Mối tình thi vị” (Ba Lan) gây ấn tượng mạnh khi biến không gian công cộng thành sân khấu; nghệ sĩ Israel với “Khóa học sinh nở” hay nghệ sĩ Hà Lan gốc Việt Phi Nguyễn trong “Có Phi hay không có Phi” đều khai thác tính tương tác, để người xem tham gia vào tác phẩm.
Hai vở của Trung Quốc đều thú vị. “Tỳ bà ký” với toàn bộ vai diễn do nữ nghệ sĩ đảm nhiệm và “Đêm nay là đêm nào” là một cuộc gặp gỡ giữa hí kịch truyền thống và dàn dựng hiện đại.
Các nghệ sĩ Hàn Quốc thể hiện vở “Truyện bạch hồ nữ với cửu vĩ” (cáo trắng 9 đuôi) quen thuộc bằng ngôn ngữ sân khấu siêu thực và đương đại giao thoa.
Trong khi các nghệ sĩ Nhật Bản khéo léo kết hợp giữa triết lý châu Âu với tinh thần sân khấu phương Đông trong vở “Hòa bình”…
Các đơn vị Việt Nam cũng “chơi lớn” với nhiều ý tưởng táo bạo. Nhà hát Kịch Việt Nam với “Người đi dép cao su” thử nghiệm kịch không theo quy ước không gian, thời gian; không đạo cụ mà giàu chất thơ và nhịp điệu. Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam đưa “Medea” vào không gian cải lương hòa cùng múa rối. Liên đoàn Xiếc Việt Nam kể “Nghêu Sò Ốc Hến” bằng ngôn ngữ xiếc…
Các đơn vị nghệ thuật Hà Nội cũng chuyển động đầy nỗ lực. “Đào Liễu” của Nhà hát Chèo Hà Nội là câu trả lời về nghệ thuật truyền thống trong bối cảnh hiện đại. “Đêm trăng đầm hạ” của Nhà hát Kịch Hà Nội chú trọng ngôn ngữ hình thể thay lời thoại. Nhà hát Múa rối Thăng Long kể “Tấm Cám” bằng chất liệu chèo và rối.
Còn Sân khấu LucTeam giữ phong cách ước lệ, tối giản trong “Ngày mai trời lại sáng”.
Ấn tượng khác là vở kịch “Các cụ gánh còng lưng” của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Ninh Bình với một bản hòa âm giữa chèo, cải lương, tuồng, rối, kịch cùng thủ pháp chơi chữ và xử lý âm nhạc truyền thống - đương đại.
Những điểm sáng ấy cho thấy sân khấu thử nghiệm đang dám kể “thật khác”, thử nghiệm ngôn ngữ, mượn công nghệ để làm mới cách truyền tải. Tuy nhiên, cùng với thành công vẫn có chỗ gợn. Một số vở dễ rơi vào bẫy “lạ hóa” vì chỉ hướng tới hiệu ứng bề mặt, mất chiều sâu và không giữ được dư âm trong lòng khán giả…
Hành trình đổi mới từ căn cốt dân tộc
Vở diễn “Người đi dép cao su” của Nhà hát Kịch Việt Nam tham gia liên hoan
Sân khấu thử nghiệm luôn được nhìn nhận là một hành trình tìm kiếm ngôn ngữ biểu đạt mới, nhưng lớp áo hình thức chưa bao giờ là đích đến. Điều quan trọng hơn nằm ở khả năng khơi mở những tầng sâu văn hóa, để sân khấu thực sự phù hợp và chạm đến trái tim khán giả hôm nay. Tinh thần ấy bao trùm suốt Liên hoan quốc tế Sân khấu thử nghiệm lần thứ VI-2025, nơi những cuộc trò chuyện nghề nghiệp và những đêm diễn liên tục xoáy vào câu hỏi: Thử nghiệm để làm gì? Và nó dẫn sân khấu đi về đâu?
Chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam Trịnh Thúy Mùi khẳng định, liên hoan là không gian giao lưu quốc tế quan trọng, giúp nghệ sĩ Việt đối thoại với thế giới, học hỏi phương pháp mới và quảng bá những giá trị đặc sắc của sân khấu dân tộc. Mục tiêu sau cùng vẫn là tạo dựng những tác phẩm có giá trị tư tưởng, giàu tính nghệ thuật và thực sự chạm tới công chúng.
Theo PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái, thử nghiệm không đồng nghĩa với “tạo cái lạ”. Sáng tạo đúng nghĩa chỉ xuất hiện khi nghệ sĩ tìm được cách biểu đạt mới cho những vấn đề đã và đang đặt ra trong đời sống. Điều đó đòi hỏi họ phải trở về với căn cốt văn hóa dân tộc, bởi “lạ” mà thiếu nền tảng sẽ chỉ thành hiệu ứng thị giác.
Ở khía cạnh chuyên môn, các nhà nghiên cứu ghi nhận nỗ lực mạnh mẽ trong năm nay. Từ cấu trúc kịch bản, tư duy dàn dựng, thiết kế không gian đến phương pháp diễn xuất, nhiều đơn vị đã thử sức ở những hướng tiếp cận mới, giữ được đặc trưng của loại hình mà vẫn mở rộng biên độ sáng tạo. Những hướng đi như sân khấu vật lý, phi ngôn từ, thị giác hay kết hợp công nghệ đa phương tiện cho thấy sàn diễn hôm nay không chỉ kể chuyện, mà còn kiến tạo trải nghiệm cảm nhận, đặt khán giả vào trạng thái “tham dự” thay vì “quan sát”.
Qua nhiều thử nghiệm trong nghệ thuật xiếc, Nghệ sĩ nhân dân Tống Toàn Thắng, Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam cho rằng, sân khấu đương đại đáp ứng được nhu cầu khán giả hôm nay phải là sự gặp gỡ của tính giải trí để khiến người xem trầm trồ, của tính nhân văn để tạo dư âm. Như nghệ thuật xiếc hiện nay có thể cộng hưởng với ngôn ngữ khác là giao hưởng, opera, ballet, tuồng, chèo, cải lương…, để trở thành một mảng nghệ thuật giàu tiềm năng đóng góp vào dòng chảy sân khấu Việt Nam và thế giới.
Qua mùa liên hoan năm nay, dễ thấy rằng, giá trị lớn nhất không chỉ nằm ở tác phẩm, mà còn ở điều nghệ sĩ Việt học được. Đó là biết sân khấu thế giới đang làm gì, hiểu mình còn thiếu gì và quan trọng hơn, có cơ hội “thử” phản ứng của khán giả. Chính sự kết nối đó giúp sân khấu Việt tự tin bước vào giai đoạn phát triển mới, mở rộng cánh cửa hội nhập.
An Nhi /Hànộimới