Hướng tới trật tự thế giới mới: Đa phương, đa cực - Đông Nam Á đang đứng trước bước ngoặt quan trọng khi cơ cấu quyền lực toàn cầu chuyển từ đơn cực sang đa cực, được thúc đẩy bởi sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc và Nga, ảnh hưởng ngày càng lớn của Ấn Độ. Mặc dù Mỹ vẫn giữ vai trò chủ chốt trên trường quốc tế, nhưng sự thống trị của quốc gia này đang phải đối mặt với những thách thức đáng kể, dẫn đến một trật tự toàn cầu ngày càng phân mảnh và cạnh tranh hơn.
Nhiều thách thức phải đối mặt
Một trong những thách thức chính mà Đông Nam Á phải đối mặt là sự cạnh tranh địa chính trị ngày càng gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc. Ngoài ra, dù ảnh hưởng của Nga ở Đông Nam Á vẫn còn hạn chế, nhưng sự gia tăng hợp tác quốc phòng và các thỏa thuận năng lượng đang khiến vai trò của Nga tại khu vực trở nên quan trọng hơn. Cùng với đó, Ấn Độ cũng đang tìm cách mở rộng ảnh hưởng tại Đông Nam Á thông qua các mối quan hệ thương mại, quốc phòng và ngoại giao.
Sự cạnh tranh chiến lược nói trên, đặc biệt là ở Biển Đông, gây áp lực rất lớn lên các quốc gia trong khu vực, buộc các nước phải áp dụng các lập trường ngoại giao khéo léo.
Cuộc khủng hoảng Ukraine đã làm phức tạp thêm tình hình, khi tác động của nó không chỉ ảnh hưởng đến các nền kinh tế phụ thuộc vào năng lượng ở Đông Nam Á, mà còn làm gián đoạn nguồn cung lương thực toàn cầu, gây ra lạm phát và bất ổn kinh tế.
Bên cạnh thách thức, ASEAN sẽ có nhiều cơ hội trong thế giới đa cực. Ảnh minh họa
Bên cạnh các thách thức địa chính trị, Đông Nam Á còn phải đối mặt với áp lực kinh tế lớn. Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung và sự phân mảnh của các chuỗi cung ứng toàn cầu đã làm gia tăng sự biến động kinh tế trong khu vực. Đặc biệt, những quốc gia phụ thuộc vào xuất khẩu đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi sự gián đoạn trong các chuỗi cung ứng toàn cầu.
Thêm vào đó, sự khác biệt về mức độ phát triển kinh tế, hệ thống chính trị và ưu tiên chính sách đối ngoại giữa các thành viên ASEAN tạo ra sự không nhất quán trong cách thức ứng phó của khối đối với các vấn đề khu vực và toàn cầu. Sự thiếu thống nhất này phần nào làm giảm hiệu quả của ASEAN trong việc giải quyết các vấn đề nóng như Biển Đông và cuộc khủng hoảng chính trị tại Myanmar.
Các thách thức an ninh nội bộ như khủng bố, cướp biển và tội phạm xuyên quốc gia vẫn đe dọa ổn định khu vực. An ninh hàng hải, đặc biệt ở Biển Đông, là ưu tiên lớn vì tầm quan trọng với kinh tế và thương mại. Các sáng kiến như tuần tra hàng hải chung và Diễn đàn Hàng hải ASEAN là cần thiết để giải quyết những vấn đề này.
Về an ninh, sự tham gia của Đông Nam Á vào các khuôn khổ an ninh đa phương như AUKUS và QUAD đang hình thành chiến lược phòng thủ khu vực. Tuy nhiên, ASEAN vẫn thận trọng, lo ngại bị lôi kéo vào cuộc cạnh tranh quyền lực giữa các cường quốc. ASEAN cần ưu tiên một kiến trúc an ninh toàn diện, thúc đẩy đối thoại và tôn trọng chủ quyền.
Ngoài ra, Đông Nam Á còn phải điều chỉnh chính sách để cân bằng giữa sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc và mối quan hệ an ninh với Mỹ. Các chiến lược phòng ngừa rủi ro, trong đó các quốc gia trong khu vực tránh liên kết hoàn toàn với bất kỳ cường quốc nào, đang ngày càng trở nên phổ biến. Bằng cách duy trì mối quan hệ hợp tác với cả Mỹ và Trung Quốc trong các lĩnh vực thương mại, đầu tư và an ninh, các quốc gia Đông Nam Á có thể bảo vệ quyền tự chủ của mình đồng thời tối đa hóa lợi ích từ các mối quan hệ với nhiều cường quốc toàn cầu.
Triển vọng và cơ hội cho Đông Nam Á trong thế giới đa cực
Bất chấp những thách thức, Đông Nam Á vẫn có triển vọng đáng kể trong việc điều hướng sự phức tạp của một thế giới đa cực. Vai trò trung tâm của ASEAN tiếp tục là yếu tố then chốt giúp duy trì quyền tự chủ và ổn định cho khu vực. Là nền tảng trung lập cho đối thoại giữa các cường quốc, ASEAN có thể đóng vai trò trung gian trong việc giải quyết căng thẳng và thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia.
Về kinh tế, có thể thấy triển vọng của Đông Nam Á trong thời gian tới là rất hứa hẹn. ASEAN là khu vực phát triển năng động với dân số hơn 600 triệu. Khối các nước Đông Nam Á có không gian kinh doanh rộng mở với mạng lưới 8 hiệp định thương mại tự do (FTA) với các đối tác quan trọng. Các hiệp định này tạo nên khu vực thương mại tự do chiếm 30% dân số thế giới và khoảng 32% GDP toàn cầu vào năm 2023.
ASEAN cũng là một trong những khu vực được đánh giá là hấp dẫn nhất đối với đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Năm 2022, ASEAN thu hút tới 17% nguồn vốn FDI của thế giới. Và từ một nền kinh tế có quy mô 473 tỷ USD vào năm 1992, ASEAN đã chứng kiến sự tăng trưởng vượt bậc, đạt quy mô 3,63 nghìn tỷ USD vào năm 2023, gấp hơn 7 lần so với trước đây. Dự báo đến năm 2027, GDP của ASEAN có thể đạt mức trên 4.000 tỷ USD. Với tốc độ tăng trưởng bình quân 4,7% mỗi năm trong vòng 5 năm tới, ASEAN sẽ trở thành một trong những khu vực có tốc độ phát triển nhanh nhất trên thế giới, một thị trường tiêu thụ rộng lớn, có thể trở thành nền kinh tế lớn thứ năm thế giới.
Sự đoàn kết là cần thiết để ASEAN duy trì sự ổn định, cũng như giải quyết các vấn đề toàn cầu và khu vực. Ảnh: Moderndiplomacy
Và với sức phát triển mạnh mẽ và cũng như vị trí địa chính trị rất quan trọng, hiển nhiên Đông Nam Á sẽ còn được hưởng lợi rất nhiều từ việc tăng cường kết nối và phát triển cơ sở hạ tầng với các nền kinh tế lớn, do sự quan tâm đầu tư của hầu hết các cường quốc trong khu vực và trên thế giới, như Trung Quốc, Nga, Nhật Bản, Mỹ và Ấn Độ.
Ngoài ra, nền kinh tế số và các sáng kiến xanh của Đông Nam Á mang lại cơ hội tăng trưởng, đặc biệt trong thương mại điện tử, công nghệ tài chính và dịch vụ số. Các quốc gia ASEAN đang chuyển mình mạnh mẽ về kỹ thuật số, tạo ra cơ hội việc làm và thị trường mới. Cam kết phát triển bền vững và đầu tư vào năng lượng xanh, cơ sở hạ tầng thân thiện với môi trường cũng giúp tăng cường khả năng phục hồi khu vực và thu hút tài chính xanh từ các nhà đầu tư quốc tế.
Nằm ở trung tâm của một thế giới đa cực, Đông Nam Á đối mặt với cả cơ hội và rủi ro do những thách thức về địa chính trị và kinh tế. Khả năng của ASEAN trong việc điều hướng các cuộc cạnh tranh giữa Mỹ, Trung Quốc, Nga và Ấn Độ, cũng như quyền tự chủ thông qua vai trò trung tâm của khối, sẽ quyết định tương lai của khu vực. Bằng cách tăng cường ngoại giao, đa dạng hóa quan hệ đối tác kinh tế và đầu tư vào phát triển bền vững, Đông Nam Á có thể đảm bảo vị thế của mình như một nhân tố chủ chốt trong thế giới đa cực.
Hoài Phương /Nhà báo và Công luận