Trong bối cảnh nền kinh tế còn nhiều khó khăn phía trước, kinh tế thế giới có nhiều biến động khó đoán, các động lực tăng trưởng cũ đã cạn, doanh nghiệp tư nhân được xem là sự kỳ vọng của nền kinh tế.
Doanh nghiệp rời thị trường vẫn cao
Trong thời gian vài năm trở lại đây, mỗi năm cả nước có khoảng 120.000-130.000 doanh nghiệp đăng ký thành lập nhưng tỷ lệ doanh nghiệp dừng hoạt động, giải thể chiếm đến 60% - 80% - 90%, thậm chí có thời gian còn vượt số doanh nghiệp mới thành lập. Điều này cho thấy dù đã có những tín hiệu phục hồi nhất định nhưng doanh nghiệp vẫn còn gặp nhiều khó khăn.
Về hệ số hiệu quả sử dụng vốn đầu tư (ICOR), năm 2010 khu vực kinh tế nhà nước cần 9,8 đồng để tạo ra 1 đồng GDP thì khu vực kinh tế tư nhân chỉ cần sử dụng 4,3 đồng để tạo ra 1 đồng GDP. Con số này được tìm thấy trong thời gian này, khu vực tư nhân sử dụng hiệu quả vốn hơn.
Tuy nhiên, xu hướng này đã đảo ngược trong giai đoạn từ khi bùng phát dịch bệnh COVID-19 và cho tới nay. Khu vực tư nhân hiện cần đến 23 để tạo ra 1 đồng GDP trong khi khu vực kinh tế nhà nước vẫn duy trì trình độ cũ. Sự suy giảm của hệ thống ICOR đầu tư tư nhân trong hai năm vừa qua có thể là dấu hiệu báo hiệu thời kỳ tăng sản lượng chỉ bằng cách tăng nguồn vốn đầu tư tư nhân.
Thực tế, hệ số ICOR của đầu tư tư nhân trong hai năm qua cũng có tác động của đại dịch Covid-19, của luật pháp hiệu quả lợi nhuận cận biên giảm dần và cũng là điểm tới hạn của yếu tố đầu vào là vốn mà không có chú ý quan trọng đối với các yếu tố khác.
Mục tiêu 1 triệu doanh nghiệp vào năm 2025
Việt Nam đặt mục tiêu có 1,5 triệu doanh nghiệp vào năm 2025. Trong bối cảnh như hiện nay, khi số doanh nghiệp rời thị trường vẫn xấp xỉ số doanh nghiệp mới thành lập thì mục tiêu này không phải dễ. Hiện nay, để nhà tư vấn bỏ vốn thành lập doanh nghiệp không khó nhưng để doanh nghiệp tồn tại và phát triển lâu dài là vấn đề còn rất nhiều công việc phải làm.
Do đó, tôi cho rằng đã đến lúc cần chú ý đến mục tiêu phát triển doanh nghiệp đang hoạt động thay vì hướng đến mục tiêu là số lượng doanh nghiệp đăng ký mới. Cần có các biện pháp cải cách mang tính đột phá trong Luật Doanh nghiệp, các luật về quản lý thuế, thuế và một số luật liên quan thúc đẩy thành hình thức pháp lý phù hợp, khung pháp lý thuận lợi, phù hợp với loại hình doanh nghiệp một chủ, doanh nghiệp cá thể.
Đây là giải pháp cơ sở để khuyến khích kinh doanh, cá nhân kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp, hướng tới mục tiêu 1,5 triệu doanh nghiệp và xa hơn là 2 triệu doanh nghiệp hoạt động hiệu quả. Như vậy, để thúc đẩy đầu tư tư nhân thì cải thiện môi trường kinh doanh, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp vẫn là yếu tố cơ bản, mang tính nền tảng, dù với những doanh nghiệp siêu nhỏ hay những tập đoàn trị giá nhiều nghìn tỷ.
Trong báo cáo của Tổng cục Thống kê, 40% doanh nghiệp đánh giá triển vọng kinh doanh sẽ tốt hơn trong những tháng cuối năm, có nghĩa là 60% còn lại cho rằng triển vọng kinh doanh không thay đổi, hoặc kém hơn. Như vậy, doanh nghiệp vẫn còn e dè, chưa chắc chắn.
Lúc này, cần một sự tự tin của các cơ quan quản lý trong việc hỗ trợ các quyết định đầu tư, phê duyệt các dự án của doanh nghiệp. Khi đó doanh nghiệp cũng tự tin khi quyết định bỏ vốn đầu tư, người lao động có việc làm cũng sẽ tự tin trong tiêu dùng, mua sắm… Tất cả những yếu tố đó sẽ tạo ra sự hứng khởi mới cho nền kinh tế.
Khuyến khích và hỗ trợ chuyển đổi doanh nghiệp
Trong tỷ lệ đóng góp gần 40% vào GDP của kinh tế tư nhân thì 75% đến từ khu vực kinh tế tư nhân không chính thức, bao gồm khoảng 5,2 triệu hộ sản xuất, kinh doanh, cá nhân kinh doanh, thực hiện kinh tế cá thể và gần 30 chiến dịch hợp tác. Mức đóng góp của khu vực chính thức với gần 900.000 doanh nghiệp nghiệp vụ chỉ chiếm khoảng 25%.
Kinh nghiệm cho thấy khó khăn có thể trong lĩnh vực có năng lực cạnh tranh cao với khả năng đóng góp mạnh mẽ vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế nếu như một phần lớn sản phẩm trong nước và công việc của kinh tế tư nhân được tạo ra bởi lĩnh vực không chính thức.
Vì vậy, khuyến khích kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp vẫn là hướng đi phù hợp và giúp đỡ tiền tăng dần tới mục tiêu phát triển doanh nghiệp bền vững. Vấn đề quan trọng là cách làm phải dựa trên hoạt động thực tế của các cá nhân kinh doanh. Nếu xuất phát từ ý chí mong muốn có số lượng doanh nghiệp nhiều lên để đạt mục tiêu 1 triệu doanh nghiệp vào năm 2020 thì kết quả như chúng ta đã thấy là không thành công.
Hai đối tượng có tiềm năng nhất có thể chuyển đổi doanh nghiệp là các doanh nghiệp kinh doanh cá thể và cá nhân kinh doanh. Đây chính là “dự bị” của năng lượng doanh nghiệp Việt Nam. Muốn chuyển đổi thành công kinh doanh cá thể lên doanh nghiệp cần phải có các vấn đề sản xuất thực sự hợp lý, thực sự phù hợp, dựa trên bằng chứng, các nghiên cứu thực tế, số liệu thống kê, trên thực tế và khoa học pháp lý cũng như thông lệ quốc tế khi sửa đổi Luật Doanh nghiệp để hình thành một khung pháp lý thực sự phù hợp với hộ kinh doanh cá thể.
Để tạo điều kiện thuận lợi cho hộ kinh doanh tham gia chính thức vào cộng doanh nghiệp dưới nhà chung của Luật Doanh nghiệp, cần thay đổi mạnh mẽ tư duy sửa đổi Luật Doanh nghiệp và cải cách các quy định để hình thành loại hình doanh nghiệp một chủ, doanh nghiệp cá thể đúng bản chất.
Cần thay đổi hình thức mới “doanh nghiệp tư nhân” trong Luật Doanh nghiệp và trong các quy định pháp luật có liên quan thúc đẩy hình thành một khung pháp lý phù hợp cho hình thức doanh nghiệp một chủ hay cá nhân kinh doanh.
Cụ thể, Luật Doanh nghiệp và các luật liên quan cần phân tích các quy định ứng dụng bạch kim cho cá nhân doanh nghiệp và loại hình doanh nghiệp một chủ sở hữu trong Luật Doanh nghiệp và các luật định luật khác. Việc đầu tiên cần làm là thay đổi thuật ngữ “doanh nghiệp tư nhân” trong Luật Doanh nghiệp thành doanh nghiệp cá thể hay doanh nghiệp một chủ, nhằm phản ánh đúng hơn bản chất pháp lý của loại hình doanh nghiệp này.
Bên cạnh đó, cần dành một chương trình riêng trong Luật Doanh nghiệp cho doanh nghiệp cá thể hay doanh nghiệp một chủ (sau khi đổi tên theo quy định mới). Trong đó, quy định rõ khu vực doanh nghiệp này sẽ áp dụng các chế độ kế toán, báo cáo tài chính theo các nguyên tắc đơn giản, chi phí thấp và quy định pháp luật khác, phù hợp với bản chất của doanh nghiệp một chủ, thay vì họ phải cộng toàn bộ các quy định giống như các công ty khác như hiện nay. Các quy định về quản lý thuế, mức thuế cũng phải đóng cần được điều chỉnh để khai thuế, mức thuế đối với loại hình doanh nghiệp một chủ hoặc doanh nghiệp cá thể này sẽ gần giống như mức độ kinh doanh cá thể phải đóng như hiện tại.
TS. Lê Duy Bình (Giám đốc Economyca Việt Nam)
Chất lượng Việt Nam