Mạng xã hội đang chứng kiến một cơn bão lòng tin, khi hàng loạt Tiktoker nổi tiếng, bao gồm cả những nghệ sĩ và hoa hậu được công chúng mến mộ, bị phanh phui vì hành vi quảng cáo sản phẩm không rõ nguồn gốc, chất lượng kém. Liệu những lời xin lỗi muộn màng và sự vào cuộc của cơ quan chức năng có thể hàn gắn vết nứt này? Hay đây chỉ là hồi chuông cảnh tỉnh về quảng cáo thiếu minh bạch, rồi mọi thứ lại 'đâu vào đấy'?
Khi người nổi tiếng "bán" niềm tin
Mạng xã hội trở thành 'mảnh đất màu mỡ' cho các hoạt động quảng cáo, kéo theo đó là sự bùng nổ của tình trạng quảng cáo sai sự thật, thổi phồng quá mức. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn làm xói mòn niềm tin vào những người nổi tiếng và các nền tảng mạng xã hội.
Điển hình là vụ việc "kẹo rau củ Kera", khi hàng loạt người nổi tiếng như Hoa hậu Thùy Tiên, Quang Linh Vlogs, Hằng Du Mục... cùng tham gia quảng cáo, khiến dư luận đặt ra nhiều nghi vấn về nguồn gốc, xuất xứ và chất lượng sản phẩm.
Hay như ồn ào liên quan đến sản phẩm "yến sào" của Hằng Du Mục, với những lời lẽ hoa mỹ và hình ảnh thuyết phục, khiến nhiều người tiêu dùng tin tưởng tuyệt đối, nhưng sau đó lại vỡ mộng khi sự thật bị phơi bày. Gần đây nhất là vụ "kẹo tăng cân" của Gymer Duy Nguyễn, tiếp tục lặp lại kịch bản quảng cáo quá mức, gây thất vọng cho người tiêu dùng.
Quảng cáo "kẹo rau củ Kera" với sự tham gia của Hoa hậu Thùy Tiên, Quang Linh Vlogs, Hằng Du Mục được cho là thổi phồng sự thật
Những vụ việc này chỉ là phần nổi của tảng băng chìm, cho thấy vấn đề quảng cáo sai sự thật trên mạng xã hội đang trở nên nhức nhối hơn bao giờ hết. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao trách nhiệm của người nổi tiếng, siết chặt quản lý từ các cơ quan chức năng và tăng cường nhận thức của người tiêu dùng.
PGS. TS. Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội nhấn mạnh: "Trên không gian mạng, nhất là các nền tảng có độ phủ sóng rộng rãi như TikTok, trách nhiệm của người nổi tiếng trong việc quảng bá sản phẩm không chỉ là vấn đề đạo đức cá nhân mà còn là yêu cầu pháp lý".
Theo ông Sơn, người nổi tiếng, với tầm ảnh hưởng lớn, không đơn thuần là người tiêu dùng bình thường mà họ trở thành một kênh truyền thông có tác động mạnh mẽ đến cộng đồng. Chính vì vậy, khi họ quảng cáo cho một sản phẩm, dù trực tiếp hay gián tiếp, họ phải chịu trách nhiệm trước pháp luật nếu thông tin họ đưa ra gây hiểu lầm hoặc ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng.
Ông Bùi Hoài Sơn cũng nhấn mạnh về sự cần thiết của chế tài mạnh mẽ hơn, trước hết, cần có quy định ràng buộc rõ ràng hơn về trách nhiệm pháp lý của những người có ảnh hưởng khi tham gia quảng cáo.
"Hiện nay, như tôi đã nói, dù Luật Quảng cáo 2012 và Nghị định 38/2021/NĐ-CP đã có quy định xử phạt, nhưng mức phạt còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe. Chúng ta cần bổ sung điều khoản yêu cầu người nổi tiếng phải chịu trách nhiệm liên đới nếu sản phẩm họ quảng cáo gây thiệt hại cho người tiêu dùng. Thậm chí, nếu vi phạm nghiêm trọng, họ có thể bị cấm quảng cáo trong một khoảng thời gian nhất định".
PGS. TS. Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội
Vị đại biểu quốc hội đánh giá rằng, chính những người nổi tiếng phải thay đổi tư duy của mình về trách nhiệm với công chúng là điều quan trọng hơn cả. Không thể vì những hợp đồng nhiều tiền mà bất chấp quảng bá những sản phẩm chưa được kiểm chứng.
Một chế tài hữu hiệu không chỉ nằm ở các văn bản luật mà còn ở áp lực từ chính dư luận. Khi công chúng ngày càng có ý thức bảo vệ quyền lợi của mình, những người nổi tiếng cũng buộc phải cân nhắc kỹ trước mỗi lời quảng cáo. "Uy tín là tài sản lớn nhất của họ - một khi đã đánh mất, không có hợp đồng quảng cáo nào có thể mua lại được", ông Sơn nói.
"Đã đến lúc, quảng cáo không còn là sân chơi dễ dãi, nơi mà chỉ cần nổi tiếng là có thể phát ngôn vô trách nhiệm. Những người có sức ảnh hưởng cần hiểu rằng mỗi lời nói của họ có thể thay đổi cuộc sống của rất nhiều người - và điều đó đi kèm với trách nhiệm lớn lao không thể lơ là".
TikTok và trách nhiệm kiểm duyệt quảng cáo: Đã đến lúc siết chặt
Theo đánh giá chuyên gia, hiện nay việc các cơ quan chức năng vào cuộc điều tra và làm rõ các vi phạm liên quan đến quảng cáo sai sự thật và bán hàng kém chất lượng còn chậm. Chỉ ra nguyên nhân của sự chậm trễ này, ông Bùi Hoài Sơn cho biết, do cơ chế kiểm soát hiện tại chưa theo kịp tốc độ phát triển của mạng xã hội.
"Những nền tảng như TikTok, Facebook hay YouTube hoạt động theo thuật toán phân phối nội dung, khiến thông tin lan truyền nhanh hơn rất nhiều so với khả năng kiểm duyệt của các cơ quan chức năng", ông Sơn khẳng định.
Để khắc phục tình trạng này, theo ông Bùi Hoài Sơn, cần đẩy nhanh cơ chế xử lý vi phạm, áp dụng công nghệ vào kiểm duyệt và giám sát quảng cáo trên các nền tảng mạng xã hội. Việc xây dựng hệ thống theo dõi tự động, sử dụng trí tuệ nhân tạo để phát hiện nội dung quảng cáo vi phạm có thể giúp cơ quan chức năng kịp thời vào cuộc.
Trong bối cảnh đó, ông Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh rằng TikTok không thể chỉ đơn thuần là một nền tảng trung gian đứng ngoài cuộc khi quảng cáo sai sự thật, sản phẩm kém chất lượng tràn lan trên nền tảng của mình. "Với lượng người dùng khổng lồ, đặc biệt là giới trẻ, TikTok có trách nhiệm rất lớn trong việc kiểm soát nội dung quảng cáo".
Với sức ảnh hưởng lớn, TikTok không thể đứng ngoài cuộc khi quảng cáo sai sự thật trở thành vấn nạn.
Ông cho rằng cơ chế kiểm soát của TikTok còn nhiều lỗ hổng, thậm chí buông lỏng để chạy theo lợi nhuận quảng cáo. Do đó, TikTok cần siết chặt kiểm duyệt, áp dụng công nghệ AI phát hiện vi phạm, kiểm tra nguồn gốc sản phẩm, yêu cầu giấy tờ chứng minh chất lượng. TikTok phải chịu trách nhiệm liên đới khi để lọt quảng cáo sai sự thật gây hậu quả nghiêm trọng. Họ cần hợp tác cơ quan chức năng, cung cấp thông tin tài khoản vi phạm, thậm chí chịu trách nhiệm pháp lý.
Bên cạnh đó, TikTok cũng cần giáo dục người dùng, đặc biệt giới trẻ, về quảng cáo minh bạch, cảnh báo chiêu trò lừa đảo. "Với sức ảnh hưởng lớn, TikTok không thể đứng ngoài cuộc khi quảng cáo sai sự thật trở thành vấn nạn. Họ cần hành động quyết liệt, không chỉ vì trách nhiệm pháp lý, mà còn vì đạo đức kinh doanh và sự phát triển bền vững của nền tảng", ông Sơn nói.
Hành động vì mạng xã hội 'sạch'
"Quản lý quảng cáo trên mạng xã hội là một cuộc đua dài hơi, đòi hỏi sự phối hợp của cả cơ quan chức năng, nền tảng công nghệ, người tiêu dùng và những người có sức ảnh hưởng. Chỉ khi tất cả các bên cùng nâng cao trách nhiệm, mới có thể xây dựng một môi trường quảng cáo minh bạch, công bằng", ông Sơn kết luận.
Để hiện thực hóa mục tiêu đó, PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho biết, cần một hệ thống giải pháp đồng bộ, trong đó sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, nền tảng công nghệ, báo chí và chính bản thân người tiêu dùng đóng vai trò then chốt. Đây không chỉ là câu chuyện siết chặt quy định mà còn là vấn đề nâng cao nhận thức, thay đổi thói quen tiêu dùng và trách nhiệm của từng cá nhân trong hệ sinh thái số.
Báo chí và truyền thông đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của người dân về vấn nạn quảng cáo "bẩn".
Truyền thông không chỉ dừng lại ở việc phản ánh các vụ việc vi phạm, mà còn cần có những chiến dịch tuyên truyền dài hạn, giúp người dân hiểu rõ hơn về các chiêu trò quảng cáo sai sự thật, cách kiểm tra thông tin sản phẩm và cách phản ánh khi bị lừa đảo. Đồng thời, báo chí cũng là lực lượng giám sát mạnh mẽ, giúp tạo áp lực dư luận để các cơ quan chức năng vào cuộc nhanh chóng và quyết liệt hơn.
Cuối cùng, người tiêu dùng cần chủ động bảo vệ mình bằng cách trang bị kiến thức, không chạy theo các xu hướng quảng cáo vô căn cứ, và mạnh dạn tố cáo các hành vi sai phạm. Khi người tiêu dùng đủ thông minh, khi nền tảng đủ trách nhiệm, khi cơ quan quản lý đủ nghiêm minh và khi báo chí đủ mạnh mẽ, thì lúc đó, không gian mạng mới thực sự trở thành một môi trường thương mại điện tử lành mạnh, công bằng và an toàn cho tất cả mọi người.
Phan Anh /Nhà báo và Công luận