Theo khảo sát, gần 60% doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa Việt Nam sang EU vẫn chưa biết tới các quy định mới về thẩm định chuỗi cung ứng, một yêu cầu đang được Liên minh châu Âu và nhiều quốc gia thành viên siết chặt nhằm bảo đảm yếu tố nhân quyền, môi trường và phát triển bền vững. Trong bối cảnh châu Âu là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam, việc thiếu hiểu biết và chuẩn bị cho các tiêu chuẩn này có thể khiến doanh nghiệp Việt đối mặt nguy cơ mất đơn hàng, thu hẹp cơ hội hợp tác trong tương lai.
Quy định thẩm định chuỗi cung ứng - yêu cầu mới từ châu Âu
Gần đây, Liên minh châu Âu (EU) và một số nước thành viên đang thiết lập các quy định pháp luật mới về thẩm định chuỗi cung ứng nhằm giám sát, ngăn chặn và xử lý các rủi ro về quyền con người và môi trường trong chuỗi cung ứng trên toàn cầu của các doanh nghiệp lớn tại khu vực này. Doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào các chuỗi cung ứng hàng hóa, dịch vụ cho các khách hàng lớn ở thị trường châu Âu dù với bất kỳ vai trò nào, là nhà cung ứng nguyên liệu đầu vào, nhà sản xuất chế biến hay nhà cung cấp dịch vụ vận chuyển, logistics… đều có thể bị ảnh hưởng bởi các quy định nói trên.
Chia sẻ tại hội thảo "Xuất khẩu Việt Nam trước yêu cầu về thẩm định chuỗi cung ứng của thị trường châu Âu” ngày 21/10, Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng Ban pháp chế (VCCI) cho hay, Châu Âu là khu vực có sức mua lớn thứ 2 trên thế giới, là thị trường xuất khẩu lớn và nhiều tiềm năng của Việt Nam; đặc biệt với việc thực thi Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu. Trong bối cảnh căng thẳng thuế quan ở Hoa Kỳ, đây cũng là khu vực có vị trí quan trọng trong mục tiêu đa dạng hoá thị trường xuất khẩu của các doanh nghiệp Việt Nam.
Tuy nhiên, Liên minh châu Âu (EU) nói chung và một số nước thành viên nói riêng; đặc biệt là Đức, Pháp, Hà Lan... trong một vài năm trở lại đây đang thiết lập các quy định pháp luật mới giám sát các rủi ro về quyền con người và/hoặc môi trường trong chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp lớn trong khu vực. Các quy định về "thẩm định chuỗi cung ứng" đang trở thành một phần trong chính sách phát triển thương mại bền vững của các thị trường này.
“Nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng châu Âu nếu doanh nghiệp Việt chậm thích ứng”
Mặc dù đối tượng áp dụng của các quy định thẩm định chuỗi cung ứng chỉ bao gồm các doanh nghiệp lớn, quá trình thực thi lại bao trùm tất cả các chủ thể tham gia vào các chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp này với các tư cách khác nhau như nhà cung ứng nguyên liệu linh kiện phụ tùng đầu vào, nhà sản xuất chế biến, nhà vận chuyển.... Như vậy, tới đây để duy trì và đón nhận các đơn hàng xuất khẩu hàng hóa mới từ các đối tác lớn ở châu Âu, doanh nghiệp Việt Nam cần hiểu và phối hợp hiệu quả với các đối tác này để tuân thủ các quy định pháp luật về thẩm định chuỗi cung ứng.
Qua khảo sát nhanh của Nhóm Nghiên cứu thuộc Trung tâm WTO và Hội nhập - Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho thấy có tới 59,3% các chủ thể liên quan tới hoạt động xuất khẩu hàng hóa Việt Nam sang EU chưa từng nghe nói tới quy định về thẩm định chuỗi cung ứng ở thị trường này, 36,6% khác đã từng nghe nói nhưng chưa biết cụ thể về các quy định này. Rất ít trường hợp hiểu một cách chính xác và rõ ràng các yêu cầu về kiểm soát chuỗi cung ứng tại các thị trường châu Âu.
Theo bà Nguyễn Thị Thu Trang, nguyên Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), các nhà cung cấp sẽ bị ảnh hưởng bởi quy định này là các doanh nghiệp có hoạt động liên quan tới các doanh nghiệp tại Liên minh châu Âu hoặc Đức - vốn là những đối tượng chịu sự điều chỉnh của quy định/luật. Cũng có thể là tất cả các chủ thể kinh doanh ở Việt Nam bao gồm các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh.... Họ là những người tham gia vào chuỗi cung ứng hàng hoá, dịch vụ xuất khẩu sang châu Âu hoặc nhập khẩu từ châu Âu và là những khách hàng/đối tác ở châu Âu là doanh nghiệp thuộc diện điều chỉnh của Luật SCDDA/Chỉ thị CSDD.
Phân chia theo nhóm thì đầu tiên là nhóm thượng nguồn trong chuỗi cung ứng, bao gồm các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu, dịch vụ; các doanh nghiệp Việt Nam cung cấp nguyên phụ liệu, trang thiết bị, nguồn đầu vào cho sản xuất, xuất khẩu hàng hoá và các dịch vụ nói trên và là các doanh nghiệp cung cấp các dịch vụ vận tải, hậu cần, logistics...phục vụ cho việc sản xuất, xuất khẩu hàng hoá, dịch vụ.
Thứ 2 là nhóm nhà cung cấp hạ nguồn sẽ gồm các doanh nghiệp Việt Nam cung cấp các dịch vụ vận tải, hậu cần, logistics.... phục vụ nhập khẩu, phân phối hàng hoá, dịch vụ từ châu Âu và các doanh nghiệp Việt Nam cung cấp dịch vụ lưu kho, phân phối bán buôn và bán lẻ.. hàng hoá/dịch vụ của đối tác châu Âu đến người mua Việt Nam
Bà Thu Trang cho biết, trong những trường hợp bị ảnh hưởng thì các doanh nghiệp có trách nhiệm tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn về quyền con người và môi trường; đồng thời có trách nhiệm triển khai một số biện pháp thẩm định. Ở đây, trách nhiệm tuân thủ chỉ là 1 phần nhưng yêu cầu cao hơn là trách nhiệm ngăn chặn và xử lý nguy cơ, thay vì chỉ hành động khi vi phạm.
Thêm vào đó, tương đương pháp luật Việt Nam, các tiêu chuẩn của quy định này rộng hơn về các quyền con người cơ bản như (điều kiện sống, nhà ở, an toàn, riêng tư...), các tiêu chuẩn lao động cơ bản, các tiêu chuẩn về môi trường có ảnh hưởng tới con người...
Nếu trường hợp, nhà cung cấp không thực hiện trách nhiệm thì hàng hoá/dịch vụ có liên quan vẫn có thể được xuất bình thường nhưng kéo theo nhiều nguy cơ rủi ro xảy ra, khiến các đối tác EU của họ sẽ bị phạt; hậu quả có thể sẽ là không tiếp tục quan hệ đối tác, sẽ không còn những đơn hàng tiếp theo nữa....
Trên thực tế, nhiều DN Việt đã bắt đầu chuyển mình. Trao đổi với phóng viên, ông Hoàng Mạnh Cầm, Chánh Văn phòng HĐQT Tập đoàn Dệt may Việt Nam (VINATEX) chia sẻ, các đối tác châu Âu hiện yêu cầu hồ sơ rất chi tiết về nguồn gốc nguyên liệu, điều kiện lao động và xử lý môi trường. Ban đầu, DN có thể gặp khó vì phải đầu tư hệ thống quản lý chất lượng và chứng nhận tiêu chuẩn. Nhưng khi đáp ứng tốt, DN lại được đánh giá cao, ký được nhiều hợp đồng dài hạn hơn.
“Chi phí tuân thủ ban đầu có thể lớn, nhưng đó là khoản đầu tư cho sự phát triển bền vững. Nếu coi đây là gánh nặng, DN sẽ chùn bước. Nhưng nếu coi là cơ hội để nâng cấp quản trị, chúng ta sẽ vững vàng hơn trước những biến động toàn cầu”, ông Cầm nói.
Dưới góc nhìn quốc tế, Giám đốc Viện Friedrich Naumann Foundation (FNF) Việt Nam Vanessa Steinmetz cho rằng, những quy định mới của EU cần được nhìn nhận một cách tích cực. Ở châu Âu, các quy định này được xây dựng để làm cho chuỗi cung ứng trở nên minh bạch và bền vững hơn. Đối với nhiều DN, điều đó nghe có vẻ phức tạp và đáng lo ngại, nhưng thực chất cốt lõi của nó là xây dựng niềm tin giữa nhà sản xuất, nhà cung cấp và người tiêu dùng.
Theo bà Steinmetz, khi đáp ứng các tiêu chuẩn về môi trường, quyền con người và trách nhiệm xã hội, DN Việt không chỉ bảo đảm tuân thủ luật mà còn nâng cao uy tín và giá trị thương hiệu. “Minh bạch và bền vững là chìa khóa để mở rộng hợp tác với các đối tác châu Âu” - bà Steinmetz nhấn mạnh.
Trang Mai /Doanh Nhân Việt Nam