Bùng nổ mua sắm trực tuyến mang lại nhiều tiện lợi nhưng cũng kéo theo hàng loạt rủi ro, khi người bán ''ẩn danh'' lợi dụng kẽ hở để lừa đảo, kinh doanh hàng giả, trốn thuế. Việc định danh người bán qua VNeID được kỳ vọng là bước đột phá giúp minh bạch giao dịch, bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số.
“Mặt tối” của thương mại điện tử: Người bán ẩn danh, người mua lãnh đủ
Thương mại điện tử đang là kênh giao dịch phát triển nhanh nhất tại Việt Nam, nhưng song hành là hàng loạt vụ gian lận, lừa đảo trực tuyến ngày càng tinh vi. Theo Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương), chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, cơ quan này đã tiếp nhận 144 phản ánh, khiếu nại liên quan đến hoạt động thương mại điện tử, phần lớn xoay quanh các hành vi gian lận, giao hàng giả, hàng nhái hoặc chiếm đoạt tiền đặt cọc.
Nhiều người tiêu dùng phản ánh, họ bị “sập bẫy” khi mua hàng qua mạng xã hội hoặc sàn thương mại điện tử không yêu cầu xác minh danh tính người bán. Khi hàng có vấn đề, người bán lập tức chặn liên lạc hoặc xóa tài khoản, khiến việc khiếu nại trở nên vô vọng. Các chuyên gia cảnh báo, người bán ẩn danh đang trở thành mối nguy lớn nhất của người tiêu dùng số, bởi giao dịch không để lại dấu vết pháp lý, rất khó truy trách nhiệm khi có vi phạm.
Thực tế cho thấy, các vụ việc bị phát hiện chỉ là “phần nổi của tảng băng”. Theo Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, trong 9 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã kiểm tra hơn 17.700 vụ, xử lý 15.500 vụ vi phạm, thu phạt khoảng 402 tỷ đồng, tịch thu lượng hàng hóa trị giá hơn 200 tỷ đồng, chủ yếu liên quan đến hàng giả, hàng nhái, vi phạm nhãn mác và gian lận thương mại điện tử.
Không chỉ hàng hóa, nhiều đường dây lợi dụng mạng xã hội để lừa đảo, cho thuê tài khoản, rửa tiền quy mô lớn cũng bị triệt phá. Đơn cử, Công an TP. Đà Nẵng vừa phát hiện nhóm đối tượng cho thuê hàng nghìn tài khoản mạng xã hội để lừa đảo và đánh bạc, thu lợi hàng tỷ đồng mỗi tháng.
Các vụ việc này cho thấy, môi trường kinh doanh số đang bị lợi dụng ngày càng tinh vi, nếu không kịp thời siết chặt quản lý, hậu quả với người tiêu dùng sẽ còn nghiêm trọng hơn.
Trong 9 tháng, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia tiếp nhận 144 đơn phản ánh liên quan đến hoạt động TMĐT
Định danh người bán: Nền tảng cho niềm tin số
Trước thực trạng trên, dự thảo Luật Thương mại điện tử (sửa đổi) đang đề xuất yêu cầu định danh người bán online qua ứng dụng định danh điện tử quốc gia (VNeID). Giải pháp này được kỳ vọng sẽ nâng cao tính minh bạch, giúp cơ quan chức năng quản lý hiệu quả hơn và tạo môi trường kinh doanh lành mạnh.
Theo Diễn đàn Doanh nghiệp, khi người bán được xác thực danh tính, các hành vi như mạo danh thương hiệu, trốn thuế, buôn bán hàng cấm hoặc hàng giả sẽ giảm đáng kể. Việc này cũng giúp người tiêu dùng dễ dàng truy xuất thông tin, xác định trách nhiệm nếu xảy ra tranh chấp. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, quy định này chỉ hiệu quả nếu đi kèm chế tài xử lý rõ ràng và cơ chế hậu kiểm chặt chẽ.
Cùng với đó, các sàn thương mại điện tử được yêu cầu chịu trách nhiệm xác minh danh tính người bán, kiểm soát nội dung quảng cáo, và gỡ bỏ sản phẩm vi phạm. Bộ Công Thương cũng khuyến cáo người tiêu dùng nên “5 kiểm tra” trước khi giao dịch: Tìm hiểu – Kiểm chứng – Đặt hàng – Nhận hàng – Khiếu nại nếu có dấu hiệu gian lận.
Tuy nhiên, việc triển khai định danh điện tử cần được thực hiện đồng bộ, tránh hình thức. Nếu thủ tục rườm rà hoặc thiếu hướng dẫn cụ thể, người bán nhỏ lẻ, nhất là ở khu vực nông thôn, sẽ khó tiếp cận; trong khi những kẻ gian lại tiếp tục hoạt động ngoài luồng.
Việc định danh người bán không chỉ là một quy định kỹ thuật, mà là “lá chắn” quan trọng giúp tái lập niềm tin số. Khi người bán không còn ẩn danh, giao dịch trở nên minh bạch, người tiêu dùng được bảo vệ, và môi trường kinh doanh online sẽ thật sự an toàn, bền vững.
Định danh người bán online là xu hướng tất yếu của nền kinh tế số, nhưng chỉ khi được triển khai quyết liệt, có giám sát và chế tài đủ mạnh, nó mới trở thành công cụ hữu hiệu chống gian lận. Người tiêu dùng cũng phải chủ động nâng cao cảnh giác, bởi trong thế giới ảo, niềm tin chỉ an toàn khi được xác thực.
Thanh Hiền /Chất lượng Việt Nam