Dù khoa học công nghệ được xác định là động lực phát triển và là điều kiện để doanh nghiệp tham gia sâu chuỗi cung ứng toàn cầu, phần lớn doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam vẫn thiếu công nghệ, thiếu nhân lực và khó đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.
Những năm qua, Đảng và Nhà nước luôn đặc biệt coi trọng vai trò của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nhiều cơ chế, chính sách hỗ trợ đã được ban hành, thúc đẩy khu vực doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư công nghệ, từ đó tạo nền tảng để đất nước thực hiện thành công chuyển đổi số và nâng cao sức cạnh tranh. Ngày 11/5/2022, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược Phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030, nhấn mạnh đây là quốc sách hàng đầu và là động lực đột phá trong giai đoạn mới.
Tăng hàm lượng công nghệ để bứt phá năng lực cạnh tranh cho ngành công nghiệp hỗ trợ
Với cộng đồng doanh nghiệp, ứng dụng khoa học và công nghệ được xem là “chìa khóa” giúp nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và sự lan tỏa mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Việc chuyển giao công nghệ, đổi mới sáng tạo cũng là yêu cầu tất yếu để doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế cũng như tham gia vào các chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tuy nhiên, trong nhiều năm qua, công nghiệp hỗ trợ- lĩnh vực được coi là “nền móng” của công nghiệp chế biến, chế tạo lại phát triển chưa tương xứng với tiềm năng. Ông Chu Việt Cường - Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ phát triển công nghiệp (IDC – Bộ Công Thương), cho biết, cả nước hiện có gần 7.000 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, nhưng phần lớn mới tham gia ở các công đoạn đơn giản, giá trị thấp. Chỉ khoảng 300 doanh nghiệp đủ khả năng trở thành nhà cung cấp cho các tập đoàn lớn như Samsung, Toyota, Honda. Tỷ lệ nội địa hóa ở nhiều ngành vẫn chỉ đạt 30 – 40%, thấp hơn nhiều so với kỳ vọng.
Theo ông Cường, nguyên nhân cốt lõi xuất phát từ hạn chế về trình độ khoa học công nghệ, năng lực R&D yếu, mức độ tự động hóa thấp, khả năng làm chủ công nghệ lõi còn hạn chế. Ngoài ra, các doanh nghiệp còn gặp khó khăn lớn về vốn để đầu tư thiết bị hiện đại; thiếu hụt nhân lực kỹ thuật chất lượng cao, và lúng túng khi tiếp cận các tiêu chuẩn quốc tế – yếu tố sống còn nếu muốn tham gia sâu chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tại Hà Nội, nơi tập trung khoảng 1.000 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, thực trạng cũng không mấy sáng sủa hơn. Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Hà Nội (HANSIBA) Nguyễn Vân cho biết, dù đã có khoảng 35% doanh nghiệp đạt tiêu chuẩn quốc tế, phần lớn vẫn là doanh nghiệp nhỏ và vừa, gặp hạn chế ở khâu quản trị, năng lực công nghệ và chất lượng nguồn nhân lực. “Nếu không đổi mới sáng tạo và đầu tư công nghệ, doanh nghiệp sẽ rất khó chen chân vào chuỗi giá trị của các tập đoàn FDI”- ông Vân nhấn mạnh.
Cũng theo ông Nguyễn Vân, để công nghiệp hỗ trợ phát triển bền vững, không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực riêng lẻ của doanh nghiệp. “Muốn công nghiệp hỗ trợ phát triển, phải có sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền, hiệp hội, các viện nghiên cứu và cơ sở đào tạo. Doanh nghiệp một mình sẽ khó vượt qua rào cản về công nghệ, tiêu chuẩn, nhân lực”- ông Vân cho biết.
Ở góc độ doanh nghiệp, Giám đốc phát triển thị trường quốc tế Công ty Smart Việt Nam Cao Văn Hùng nhìn nhận, tăng hàm lượng công nghệ là “lối thoát duy nhất” giúp doanh nghiệp Việt vượt khỏi vòng luẩn quẩn của sản xuất gia công giá rẻ. Theo ông Hùng, để đáp ứng yêu cầu khắt khe từ khách hàng quốc tế, doanh nghiệp buộc phải đầu tư chiều sâu vào máy móc, tự động hóa dây chuyền, chuẩn hóa quy trình và xây dựng văn hóa chất lượng ở mọi vị trí. Những doanh nghiệp không đổi mới sẽ khó nâng cấp từ nhà cung cấp cấp 3 – 4 lên cấp 1 – 2, đồng nghĩa đánh mất cơ hội nắm bắt các giá trị gia tăng cao hơn trong chuỗi cung ứng.
Thực tế này cho thấy, công nghiệp hỗ trợ Việt Nam đang đứng trước cả cơ hội lẫn thách thức. Chính sách quốc gia về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã mở đường, nhưng quá trình chuyển đổi chỉ có thể thành công khi doanh nghiệp chủ động đầu tư, còn các tổ chức hỗ trợ và cơ quan quản lý cùng tham gia tháo gỡ điểm nghẽn. Chỉ khi đó, doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ mới có thể bước lên nấc thang mới trong chuỗi giá trị, đóng góp mạnh mẽ hơn vào nền công nghiệp quốc gia.
Duy Trinh - Thành Long
Chất lượng Việt Nam