Xuất khẩu nông – lâm – thủy sản đạt hơn 52 tỷ USD trong 9 tháng năm 2025, nhưng giá trị gia tăng của nông sản Việt vẫn thấp. Thống nhất tiêu chuẩn và nâng cao chất lượng đang trở thành yêu cầu cấp bách để nông sản Việt vươn xa và giữ vững thị phần toàn cầu.
Tăng lượng cần đi kèm với... chất
Hiện nay, Việt Nam đã xuất khẩu nông sản đến hơn 180 quốc gia, vùng lãnh thổ với nhiều mặt hàng chủ lực như gạo, cà phê, hạt điều, thủy sản và trái cây. Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản tháng 9 ước đạt 6,35 tỷ USD, tăng 11,8% so với cùng kỳ năm 2024. Tính chung 9 tháng, tổng kim ngạch đạt 52,31 tỷ USD, tăng 14%. Cán cân thương mại thặng dư ước đạt 15,93 tỷ USD, tăng 17,6%.
Trong cơ cấu, giá trị xuất khẩu nhóm nông sản đạt 28,51 tỷ USD (tăng 16,8%); sản phẩm chăn nuôi 447,5 triệu USD (tăng 18,6%); thủy sản 8,12 tỷ USD (tăng 12,3%); lâm sản 13,41 tỷ USD (tăng 7,4%); đầu vào sản xuất 1,82 tỷ USD (tăng 33,1%) và muối 8 triệu USD (tăng 96,3%).
Hoa Kỳ, Trung Quốc và Nhật Bản tiếp tục là ba thị trường xuất khẩu lớn nhất, chiếm lần lượt 20,6%, 20% và 7,1% thị phần. Kim ngạch xuất khẩu sang Hoa Kỳ tăng 9%, Trung Quốc tăng 5,9%, Nhật Bản tăng 23,9%.
Một số mặt hàng khác như chăn nuôi xuất khẩu tăng 18,6%, muối tăng tới 96,3%, cho thấy xu hướng đa dạng hóa đang diễn ra rõ rệt. Dẫu vậy, phần lớn nông sản Việt vẫn xuất khẩu ở dạng thô, sơ chế, dẫn đến giá trị gia tăng thấp và dễ bị tổn thương khi thị trường biến động.
52,31 tỷ USD là thành quả xuất khẩu nông, lâm, thủy sản (NLTS) của Việt Nam trong 9 tháng năm 2025.
Bên cạnh đó, nông sản Việt đang phải đối mặt với nhiều rào cản kỹ thuật từ các thị trường trên thế giới. Thị trường nhập khẩu ngày càng siết chặt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, quy định về truy xuất nguồn gốc, bao bì sinh học và phát thải carbon.
Theo Vietnam SPS Office, nửa đầu năm 2025, EU đã ra 16 cảnh báo truy xuất dư lượng chất bảo vệ thực vật hoặc vi phạm quy định an toàn thực phẩm từ hàng Việt. Trong đó có 4 cảnh báo về "novel food", tức sản phẩm được EU xem là mới lạ và chưa được công nhận trước năm 1997. Trước đó, số liệu từ Bộ Công thương cũng cho thấy, chỉ riêng năm 2024, Việt Nam nhận 114 cảnh báo, tăng gấp đôi so với năm 2023.
Thông tin từ Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) cũng cho biết, EU hiện áp dụng kiểm tra tăng cường 6 loại nông sản Việt: thanh long (30%), ớt và đậu bắp (50%), sầu riêng (20%)… Những cảnh báo này chủ yếu liên quan đến MRL (giới hạn tối đa chất tồn dư), dư lượng kháng sinh, vi sinh vật .
Đặc biệt, quy định chống phá rừng (EUDR) từ cuối 2024 bắt buộc nông sản như cà phê, tiêu, gỗ, cao su phải kèm theo bằng chứng không liên quan phá rừng kể từ năm 2020. Việc truy xuất nguồn gốc bắt buộc với dữ liệu GPS, ảnh vệ tinh và hệ thống truy vết đồng hành từ nông hộ tới cả chuỗi.
Trong khi đó, hệ thống tiêu chuẩn trong nước chưa thực sự đồng bộ, một sản phẩm có thể phải đáp ứng cùng lúc nhiều bộ tiêu chuẩn khác nhau, làm tăng chi phí và giảm sức cạnh tranh. Nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã còn nhỏ lẻ, thiếu công nghệ bảo quản và chế biến sâu.
Mặc dù xuất khẩu sang các khu vực như châu Âu tăng 40,6%, châu Phi tăng 91,6%, châu Mỹ tăng 11,4%, nhưng nếu không đáp ứng chuẩn quốc tế, đà tăng trưởng này sẽ không bền vững. Giới chuyên gia nhận định, thực tế cho thấy, khi nông sản chỉ chú trọng sản lượng mà chưa coi trọng tiêu chuẩn, Việt Nam vẫn bị “đóng khung” ở phân khúc giá thấp và có nguy cơ bị bỏ lại trong cuộc cạnh tranh toàn cầu.
Chuẩn hóa – chìa khóa nâng giá trị nông sản Việt
Theo các chuyên gia, để nông sản Việt không chỉ “ra thị trường” mà còn “chiếm lĩnh thị trường”, điều cốt lõi là phải nâng chuẩn, thống nhất hệ thống tiêu chuẩn quốc gia và tiến tới hài hòa với các chuẩn quốc tế. Khi tiêu chuẩn được thống nhất, doanh nghiệp sẽ có định hướng rõ ràng, đầu tư có trọng tâm và giảm thiểu rủi ro trong quá trình xuất khẩu.
Ông Nguyễn Ngọc Thắng, Phó Tổng giám đốc Saigon Co.op, cho biết: "Saigon Co.op tập trung nhiều hơn cho nhóm hàng nông sản, nhóm hàng OCOP. Chúng tôi ký kết với những người nông dân về vùng nguyên liệu. Đây cũng là cách nâng cao giá trị Việt, tôn vinh giá trị của người nông dân Việt đã có những sản phẩm nông sản chất lượng cao, cải tiến sản xuất để đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng với mục tiêu hướng đến tiêu dùng xanh".
Phát biểu bên lề Tuần lễ Nông sản Việt 2025 do Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công thương) tổ chức ngày 24 - 25/10/2025, nguyên Thứ trưởng Bộ Thương mại Lương Văn Tự, nguyên Trưởng đoàn Đàm phán gia nhập WTO, Chủ tịch Hiệp hội Thông tin tư vấn kinh tế thương mại Việt Nam nhấn mạnh, đã đến lúc cần thống nhất lại hệ thống quy chuẩn cho nông sản Việt Nam.
Theo ông, hiện nay nhiều sản phẩm, đặc biệt là nhóm nông sản OCOP vẫn phải đáp ứng đồng thời nhiều tầng tiêu chuẩn khác nhau, dẫn đến chồng chéo quy định và gia tăng chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp, hợp tác xã. Thay vì duy trì hệ thống tiêu chuẩn nội địa phân tán, Việt Nam nên tiến tới áp dụng một bộ tiêu chuẩn quốc tế thống nhất, tương thích với yêu cầu của các thị trường cao cấp như Nhật Bản, Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu (EU).
"Đây sẽ là hướng đi giúp nông sản Việt Nam nâng cao giá trị gia tăng, khẳng định vị thế và năng lực cạnh tranh trên thị trường toàn cầu", ông nói.
Ông Lương Văn Tự, Chủ tịch Hiệp hội Thông tin, tư vấn kinh tế thương mại Việt Nam cho rằng đã đến lúc cần xem xét thống nhất lại hệ thống quy chuẩn đối với nông sản Việt Nam.
Bên cạnh đó, chuyển đổi số và minh bạch hóa chuỗi giá trị nông sản đang trở thành yêu cầu tất yếu. Ứng dụng mã QR truy xuất nguồn gốc, tem thông minh và nền tảng dữ liệu dùng chung giúp tăng tính tin cậy và tạo lợi thế trong đàm phán thương mại, nhất là với các thị trường cao cấp. Đồng thời, đầu tư mạnh vào chế biến sâu, phát triển thương hiệu và mở rộng các sản phẩm chế biến tinh đạt chuẩn quốc tế sẽ là bước tiến quan trọng để nâng giá trị xuất khẩu.
Ngoài ra, cần có cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và hợp tác xã trong đào tạo, áp dụng tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, HACCP; đầu tư hạ tầng logistics và tín dụng ưu đãi để bảo đảm tính đồng bộ trong toàn chuỗi sản xuất. Nông nghiệp Việt Nam cũng cần chuyển hướng sang sản xuất xanh, phát thải thấp, ứng dụng công nghệ cao nhằm đáp ứng các yêu cầu mới trong thương mại quốc tế và xu hướng tiêu dùng bền vững.
Thống nhất tiêu chuẩn không chỉ là câu chuyện kỹ thuật mà là chiến lược cạnh tranh quốc gia. Trong môi trường thương mại toàn cầu, ai làm chủ tiêu chuẩn thì người đó làm chủ thị trường. Việt Nam đang có cơ hội “vàng” để bứt phá: năng lực sản xuất mạnh, nguồn lực dồi dào và thị trường quốc tế rộng mở. Vấn đề là làm sao chuyển từ “số lượng” sang “chất lượng”, từ “xuất khẩu” sang “xây dựng thương hiệu”.
Khi hệ thống tiêu chuẩn được thống nhất, năng lực sản xuất được nâng lên và giá trị gia tăng được tối ưu, nông sản Việt không chỉ hiện diện mà còn khẳng định vị thế trên bản đồ nông sản thế giới. Kim ngạch 52,31 tỷ USD là một con số đáng tự hào nhưng nếu chỉ dừng lại ở đó thì tiềm năng vẫn chưa được khai thác hết. Ngành nông nghiệp Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới – giai đoạn của chuẩn hóa, nâng giá trị và hội nhập sâu, khi chất lượng trở thành “chìa khóa mở cửa” thị trường, nông sản Việt sẽ không chỉ “xuất đi” mà còn thực sự “xuất sắc”.
Tại Tuần lễ Nông sản Việt 2025, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đã có sáng kiến xây dựng, triển khai và chính thức cho ra mắt “Bản đồ Nông sản Việt”. Đây không chỉ là công cụ quảng bá trực tuyến, mà là bước đi chiến lược trong hành trình số hóa chuỗi giá trị nông sản Việt Nam, hướng tới một hệ sinh thái dữ liệu minh bạch, kết nối và cập nhật theo thời gian thực.
Theo kế hoạch, giai đoạn đầu của “Bản đồ Nông sản Việt” sẽ giới thiệu các sản phẩm tiêu biểu của từng tỉnh, thành phố, được lựa chọn theo tiêu chí nghiêm ngặt về chất lượng, uy tín và tính đại diện vùng miền. Mỗi sản phẩm trên bản đồ không chỉ là hình ảnh, mà còn tích hợp thông tin về nguồn gốc, quy trình sản xuất, chứng nhận chất lượng, các điểm kết nối thương mại. Cách tiếp cận này cho phép người tiêu dùng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý có thể tương tác, tra cứu, kết nối trực tiếp với nhà sản xuất, tạo ra mạng lưới phân phối linh hoạt, minh bạch và hiệu quả hơn.
Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long khẳng định, “Bản đồ Nông sản Việt” là công cụ để chuyển hóa giá trị truyền thống thành lợi thế cạnh tranh hiện đại, bởi chỉ khi dữ liệu được kết nối, nông sản mới có thể đi xa, doanh nghiệp mới có thể nắm bắt thị trường và người tiêu dùng mới có thể tin tưởng vào chất lượng hàng Việt. Đây cũng là cách để Việt Nam hiện thực hóa tầm nhìn về chuyển đổi số trong nông nghiệp, tạo ra bước tiến dài hướng tới quản trị chuỗi cung ứng bền vững.
Thanh Hiền /Chất lượng Việt Nam